Яжоўскія рукавіцы

— А так, што шмат каго напаткаў вось такі ж самы лёс, як і нас з вамі. Кажуць, што ў нашым горадзе існуе нейкая варожая арганізацыя, накшталт трацкісцкай ці бухарынскай, і што ў яе былі ўцягнуты такія знакамітыя людзі, як Чудаў, Струпэ, Кадацкі і іншыя. Яны ўсе ўжо сядзяць. Атрымалі па заслугах. Вы выпадкова не з гэтай арганізацыі?

— З гэтай, а як жа! І вы ж таксама з яе. Праўду я кажу?

— Што вы! Што вы! Я нічога не ведаю.

— Адкуль жа вам вядома, што Чудаў, Струпэ, Кадацкі і я, грэшны, вінаватыя і атрымліваюць па заслугах?

— Так кажуць людзі, і я кажу.

— Тыя ж самыя людзі і пра вас так сёння гавораць і могуць даць вам страшную кару. Ці дайшло хоць трошкі да вас?

Замест адказу качагар Карчоў горка заплакаў.

— Іван Пятровіч, што гэта вы распускаеце нюні, як малое дзіця? Вы ж, пэўна, ужо дзед, а што бацька, дык у гэтым я ніколькі не сумняваюся. Перастаньце!

— Вам што, вы ведаеце, за што сюды трапілі... А мяне за што мучаюць?

— Я за тое, за што і вы,— адказаў Міхась і чакаў: што скажа гэты чалавек?

— Вы мяне да сябе не далучайце! Я ні ў чым не вінаваты! Я савецкі чалавек! — загарачыўся Карчоў.

— А я — нямецкі? — спытаў Міхась.

— Пра вас не ведаю, а я чысты! — пратэставаў Карчоў.

— Прыйдзе час — даведаецеся і пра мяне, і пра сябе. А цяпер перастаньце румзаць. Беражыце свае слёзы напасля.

— Яны мне не спатрэбяцца, таму што я не вінаваты.

— Калі гэта пацвердзіцца, я буду вельмі рады. Толькі, як гавораць, «Свежо предание, да верится с трудом». Мы, Іван Пятровіч, абодва не вінаватыя, а вось па нейкаму паклёпу-даносу трапілі сюды. І, пэўна, надоўга. Толькі праз галадоўку я дабіўся, што мне сказалі, у чым я абвінавачваюся.

— Дык вы паспелі ўжо і пагаладаць? — спытаў недаверлівы субяседнік у суседа па няшчасці.

— Так, трое сутак галадаў.

— І ў чым жа вас абвінавачваюць?

— У контррэвалюцыйнай агітацыі і дзейнасці, пра якія я і ў сне не сніў. Я не сумняваюся, што і вам тое ж самае скажуць. Вы назвалі тут Чудава, Струпэ, Кадацкага. Я і да вас ужо чуў пра іх. Гэта ж кіты! А мы з вамі хто? Пешкі на шахматнай дошцы, чарвякі.

— І ўсё ж я веру ў справядлівасць,— настойваў на сваім Карчоў.

— Я і сам не пакідаю добрай надзеі, ды вось яна мяне пакідае.

— Давайце будзем спадзявацца на лепшае.

— Я згодзен, лягчэй будзе пераносіць пакуты. А лёс у нас, дружа, аднолькавы. Лепш давайце будзем сябраваць, чым спрачацца па-пустому.

— Будзем сябраваць, Міхась... Міхась...

— Раманавіч. Але можна без гэтага.

— Значыць, вы — палітычны, як і я?

— Палітычны, Іван Пятровіч, палітычны.

— А я ж, грэшны, падумаў, што вы — крымінальнік, бандзюга які-небудзь. І, скажу шчыра, спачатку трошкі здрэйфіў.

— Я адразу зразумеў гэта... У турме, як і на волі, трэба сябраваць, а не быць ворагамі адзін аднаму. Асабліва пры нашым з вамі становішчы. Ці не так, даражэнькі Іван Пятровіч?

— Я таксама такой жа думкі. Бачу, што вы — чалавек добры і шчыры, да таго ж — памяркоўны.

— Дык што, па руках?

— Па руках, дружа. Вы разумны і разважлівы чалавек. Я вельмі рады, што з вамі сустрэўся,— закончыў размову Карчоў.

  Генеральскі сын

Назаўтра камера папоўнілася яшчэ адным вязнем. Ён таксама ўжо немалады. На выгляд яму было не больш за сорак гадоў. Гэта быў стройны і даволі інтэлігентны чалавек. Як пасля высветлілася, ён шмат гадоў працаваў ваенруком сярэдніх устаноў Ленінграда. А да гэтага — кадравы камандзір Чырвонай Арміі.

— Добры дзень у вашу хату, сябры па няшчасці! — сказаў з парога новы жыхар і назваўся, па чарзе падаючы сваю руку будучым сваім сужыцелям.— Красноў Васіль Іванавіч.

— Міхась Асцёрскі, а гэта Іван Пятровіч Карчоў,— адказаў за абодвух Міхась.— Што новага на белым свеце, Васіль Іванавіч? Нява яшчэ не выйшла з берагоў?

— Ні Нявы, а тым больш белага свету я даўно не бачыў. Скажыце, калі ласка, колькі часу вы ўжо ў гэтай цытадэлі?

— Я ўжо восем дзён, а Іван Пятровіч пакуль што адны толькі суткі,— адказаў яму Міхась.

— А я «адпачываю» ў такіх вось «санаторыях» чацвёрты месяц.

— Дык дзе ж вы да гэтага часу былі? — спытаў Карчоў.

— У ваеннай турме, што на Загарадным праспекце. Там была мая рэзідэнцыя. А цяпер вось тут, разам з вамі.

— За што ж гэта вас так? — зноў наіўна спытаў Карчоў.

— «За сутулость фигуры, которая приводит строй в уныние». Зразумела ці не?

— Не, я не разумею,— круціў галавою Карчоў.

— Пажывяце тут больш — зразумееце.

Міхась маўчаў. Ён разумеў, што Красноў — таксама ахвяра часу. І ўсё-такі ён асцярожна спытаў у новага сябра па няшчасці:

— У чым жа вас абвінавачваюць, Васіль Іванавіч, калі гэта не сакрэт?

— Які тут можа быць сакрэт? У контррэвалюцыйнай агітацыі і дзейнасці, як і вас, канечне, калі не памыляюся.

— На допыце былі?

— Быў, і неаднойчы.

— Здзекаваліся? Білі?

— Усяго было. Але расказваць пра гэта забаронена. Адным словам, калі зведаеце такой «гасціннасці», зразумееце, што такое допыты ў палітычнай турме.

— Вы прабачце мне, але скажыце, калі ласка,— не адставаў Міхась,— чаго дабіваліся ад вас следчыя?