?йэ кирбиитигэр

Иван Галкин сахалартан эмиэ к?h???? тыал курдук тымныы сыhыан аргыарын биллэ. К?h??р? сайын Бахсыга дьаhаах хомуйа тахсыбыт ха?аактары сэриилээн, икки киhилэрин ?л?рб?ттэр. То?о кэhэйбэт дьонноруй? Д?пс?ннэри уоттаабыттара кыра буолла?а дуу? Эбии ?ст?мм?ттэрэ эбитэ дуу? Мэ?эттэн дьаhаах хомуйан баран т?нн?н иhэр ха?аактары халаабыттар. Онон Бахсы диэки бохуот о?орон, кымньыы тыаhын иhитиннэрдэххэ сатанар буолла. Таах олоруохтара дуо.

Киhитэ а?ыйах. Билигин остуруокка промысловиктардыын икки с??счэкэ эрэ киhи баар. Эбии ат, ы?ыыр атыыласта. Сахалар, сэриилэhэ ??рэммэтэх дьон буоланнар, дух-дах тутталлар. Саа тыаhыттан аттара сиргэнэр. Бэйэлэрэ да ха?аактартан саллаллар. Охсуhар да батыйалара нуучча уhун уктаах тэрэгэр с?гэлэриттэн к?м?скэнэргэ с?б? суох. Онон ха?аактар санаалара б???х. Иван Галкин урут сылдьыбыт буолан, бу дойду сирин, дьонун син билэр курдук сананар.

О?остон-тэринэн баран, биэс уонча ха?аактаах, уонча стрелецтээх Бахсыга айаннаата. Галкин бачча элбэх аттаах, куйахтаах дьон кэлбиттэригэр саллан бэриниэхтэрэ дии санаабыта. Ол эрээри сахалар уруккуларын курдук куотан тыа?а т?спэтилэр. Ох саанан ытыалаан, сэриилээн к?р?ст?лэр. Наар куота к?т?н, тыа?а хаххаланан э?ин с?г?н бэриммэтилэр. К?н а?аара барбыт кыргы?ыыга уонча киhилэрэ охтубутун кэннэ, дьэ бэринэн, сааларын-сэптэрин ууран, с?h?ргэстээтилэр.

Нууччаларга ?лб?т суох. Биэс-алта киhи бааhырда. Иилэ?эс тимир куйахтара, т?б??? кэтэр шлемнэрэ, охтон хаххаланар щиттэрэ абырыыр. Арай аттар бааhырдылар, о?уннулар.

Бахсы тойоно Т?h?лгэ даамын биэрэн, аны нууччалары утары к?р?? суох, дьаhаа?ы т?л??х буолан анда?айда. Бэриммит дьону умса сытыаран кымньыынан таhыйдылар. Батыйаларын хомуйан ыллылар. Ох сааларын бэйэлэригэр хааллардылар. Ол кэннэ кыайбыт дьон ?лб?т, бааhырбыт аттарын оннугар ат, а?ыйах киис тириитин ылан баран т?н?нн?лэр. Икки эдэр, ?ч?гэй дь?h?ннээх дьахтары тутан илтилэр.

Ааспыт сайын Петр Бекетов Илья Перфильев баhылыктаах ха?аактар промысловиктар б?л?хт?р?н Лена ?р?с аллараа ?тт?н чинчийтэрэ, онно олорор то?устартан, долганнартан дьаhаах хомуйтара ыыппыта. Ол дьон Иван Ребров баhылыктаах Мангазея ха?аактарын кытта холбоhон, Эдьигээ??э тиийэн кыстаабыттара. Онно олорон, олохтоохтортон ?р?с хоту муустаах бай?алга т?hэрин, илин, ар?аа эмиэ улахан ?р?стэр баар сурахтарын истибиттэрэ.

Саас муус барарын кытта, икки кочанан ?р?h? та?нары устубуттара. К?нд? т??лээх суhумнуур кылаана и?сэлэрин к?б?тэрин тэ?э, са?а сири арыйар, к?р?р ба?а санаа бу хорсун дьону ыраах биллибэт дойдуга айанныырга к???л??р.

Бу дьон хоту Бай?алга тиийэн икки а?ыы барбыттара. Иван Ребров биэрэги кыйа ар?аа диэки устан, ?л??н ?р?с т?рд?гэр тиийбитэ. Онтон ?р?h? ?кс?й?н, олохтоох то?устартан дьаhаах хомуйбута. То?устар ыалдьытымсах майгылара баhыйан, кэлии сонун дьону ?ч?гэйдик к?рс?б?ттэрэ. О?уруону, алтан хочулуогу ??р??нэн ылбыттара.

Оттон Лена остуруогуттан кэлбит Илья Перфильев ха?аактара илин диэки устаннар, Дьаа?ы ?р?с т?рд?н булбуттара. ?р?h? ?кс?й?н, дь?кээбиллэр, то?устар олорор сирдэригэр тиийэн, киис, саhыл тириитэ б???н? хомуйбуттара. Хоту дойду ?лг?м, минньигэс эттээх балыгын с?б?лээбиттэрэ.

* * *

Мымах баай киэhээ??и аhылыгын кэнниттэн оронугар сытта?ына, таhыттан кулут киирэр.

– Тойонуом, ?с аттаах киhи кэллэ. Ортоку сэргэ?э т?hэрдибит, – диэн Т?т?лл?й сонуну иhитиннэрэр.

– Кэллилэр даа? Маанылар дуо? – Мымах эргиллэн сы?аhаттан тайанан олорор.

– Мааны со?устар.

Сотору аан аhыллан, ?с киhи субуhан киирэн, аа??а туран с?г?р?йд?лэр. Туох да?аны куйах э?ин баара к?ст?бэт. Толуу к?р??нээх дьон.

– Н?р??н н?рг?й!

– Олору? басты? олбоххо. Хантан кэллигит? – диэн Мымах ыйытар.

– Илинтэн сылдьабыт, – ортоку турар а?амсыйбыт киhи хоруйдуур.

Ыалдьыттар у?а оро??о кэлэн олороллор.

– Илин хантан кэллигит?

– Ыраахтан, – ыалдьыт хантан кэлбитин то?о эрэ чопчу эппэт. Кини икки чанчыга кыырыктыйан эрэр, сабыччы к?рб?т харахтаах, к?рс??, номо?он сирэйдээх.

?гэс быhыытынан ма?най хантан кэлбиттэрин, ким удьуора буолалларын этиэхтээх этилэр. Мымах туох эрэ кистэлэ?нээх буоллахтара диэн таайа санаата. Кэргэн дьахталларга сибиэ?э ас тардалларыгар соруйда. Олох-дьаhах, булт-ас, дьыл э?ин туhунан кэпсэттилэр.

Мымах сибиэ?э олорон аhаста. Кэпсэтээччи а?амсыйа барбыт, тойон-хаан к?р??нээх киhи. Иккис киhи б?д??-сада?, бухатыыр к?р??нээх, ?h?стэрэ эдэр. Бииргэ сылдьыhар, аттарын к?р?р, аhатар хамначчыттара быhыылаах.

– Бука, туох эрэ соруктаах буолан кэллэххит. Ону иhитиннэри?, – Мымах кэтэhэн к?р?н баран ыйытар.

– Биhиги эйиэхэ бэйэ?эр эрэ этиэх этибит, – а?амсыйбыт киhи аргыый са?арар.

– Эhиги таhараа ыалга тахсы?, – Мымах дьиэлээхтэри таhырдьа тахсалларыгар соруйда.

Ыалдьыттар тугу этэллэрин истээри кэтэhэр. Чочумча са?а суох буолла. Арай оhоххо ?h?н эрэр уот тыhыргыыр.

– Дьэ, ?йэ уларыйар кэмэ кэллэ. Атын урдустар кэлэн олохпутун огдолутаары гыннылар. Бэйэ? да?аны билэн-к?р?н олорор инигин, – а?ам киhи суптугур сэ?ийэтигэр ??мм?т бытыгын туппахтыыр.

Мымах са?арбат. Эбии туох диирин кэтэhэр. Ааттарын-суолларын, хантан сылдьалларын эппэтэхтэрэ, онон сэрэхэдийэр.