Истинноверующий

áóäü è â Ðîññèè óòâåðäèòñÿ ñâîáîäà ëè÷íîñòè.

183

ЭРИК ХОФФЕР

ÏÎËÅÇÍÛÅ ÌÀÑÑÎÂÛÅ ÄÂÈÆÅÍÈß

124

 ãëàçàõ èñòèííîâåðóþùåãî ëþäè âíå “ñâÿùåííîãî äåëà” íå èìåþò òâåðäîãî õàðàêòåðà è ïîòîìó ìîãóò áûòü ëåãêîé äîáû÷åé âåðóþùèõ. Ñ äðóãîé ñòîðîíû, èñòèííî-

âåðóþùèå âñÿêèõ îòòåíêîâ, õîòÿ è ñìåðòåëüíî äðóã äðó-

ãà íåíàâèäÿò è ãîòîâû âöåïèòüñÿ äðóã äðóãó â ãîðëî, ïðèçíàþò ñèëó äðóã äðóãà è îùóùàþò âçàèìíîå èñêðåí-

íåå óâàæåíèå. Ãèòëåð ñìîòðåë íà áîëüøåâèêîâ êàê íà ðàâíûõ ñåáå è ïðèêàçûâàë áûâøèõ êîììóíèñòîâ íåìåä-

ëåííî ïðèíèìàòü â íàöèñòñêóþ ïàðòèþ. Ñòàëèí, â ñâîþ î÷åðåäü, ñìîòðåë íà íàöèñòîâ è ÿïîíöåâ êàê íà åäèí-

ñòâåííî äîñòîéíûõ óâàæåíèÿ. Äàæå ðåëèãèîçíûå ôàíà-

òèêè è âîèíñòâóþùèå áåçáîæíèêè îòíîñÿòñÿ äðóã ê äðóãó ñ óâàæåíèåì. Äîñòîåâñêèé âêëàäûâàåò â óñòà åïè-

ñêîïà Òèõîíà ñëåäóþùèå ñëîâà: “Êðàéíèé àòåèçì äîñòî-

èí óâàæåíèÿ áîëüøå, ÷åì ñâåòñêîå áåçðàçëè÷èå... Ñîâåð-

øåííåéøèé àòåèñò ñòîèò íà ïðåäïîñëåäíåé ñòóïåíüêå ê ñîâåðøåííåéøåé âåðå... Áåçðàçëè÷íûé æå ÷åëîâåê íèêà-

êîé âåðû íå èìååò, êðîìå ñòðàõà ïîãàíîãî”16.

Âñå èñòèííîâåðóþùèå íàøåãî âðåìåíè, áóäü òî êîììó-

íèñòû, íàöèñòû, ôàøèñòû, ÿïîíñêèå íàöèîíàëèñòû èëè êà-

òîëèêè, ìíîãîñëîâíî ðàññóæäàëè (êîììóíèñòû ïðîäîëæà-

þò äåëàòü ýòî äî ñèõ ïîð) îá óïàäêå è äåêàäåíòñòâå çàïàä-

íûõ äåìîêðàòèé. Ñìûñë âñåõ èõ ðàçãîâîðîâ ïî ýòîìó ïîâî-

äó çàêëþ÷àåòñÿ â òîì, ÷òî ïðè äåìîêðàòèè íàðîä, ìîë, ñëèø-

êîì ìÿãîê, ñëèøêîì ëþáèò óäîâîëüñòâèÿ è ñëèøêîì ëþáèò ñåáÿ, ÷òîáû óìèðàòü çà ðîäèíó, Áîãà èëè çà “ñâÿùåííîå

äåëî”. Âîò ýòî îòñóòñòâèå ãîòîâíîñòè óìèðàòü, ãîâîðÿò íàì, è åñòü ïðèçíàê âíóòðåííåãî ãíèåíèÿ — ìîðàëüíîå è áèî-

ëîãè÷åñêîå ðàçëîæåíèå. Äåìîêðàòèè, äåñêàòü, ñîñòàðèëèñü, ðàçâðàòèëèñü, ïðèøëè â óïàäîê. È ñîðåâíîâàòüñÿ ñ ìóæå-

ñòâåííûì ñîþçîì âåðóþùèõ, êîòîðûì ïðåäñòîèò óíàñëåäî-

âàòü çåìëþ, äåìîêðàòèè íå â ñèëàõ.

184

НАЧАЛО И КОНЕЦ

Õîòÿ â ýòèõ äåêëàðàöèÿõ èìååòñÿ çåðíî çäðàâîãî ñìûñ-

ëà, íî áåññìûñëèöû ãîðàçäî áîëüøå. Ãîòîâíîñòü ê îáú-

åäèíåííîìó äåéñòâèþ è ê ñàìîïîæåðòâîâàíèþ, êàê ïîêà-

çàíî â ðàçäåëå 43, — õàðàêòåðíàÿ ÷åðòà ìàññîâîãî äâè-

æåíèÿ. Äåìîêðàòè÷åñêàÿ íàöèÿ â íîðìàëüíîå âðåìÿ —

ýòî îáúåäèíåíèå â ðàìêàõ ïðèíÿòûõ çàêîíîâ áîëåå èëè ìåíåå ñâîáîäíûõ ëè÷íîñòåé. Êîãäà èõ ñóùåñòâîâàíèþ óãðîæàåò îïàñíîñòü è òðåáóþòñÿ âñåîáùåå îáúåäèíåíèå

è äóõ êðàéíåãî ñàìîïîæåðòâîâàíèÿ, äåìîêðàòè÷åñêàÿ íà-

öèÿ ñàìà ïðåâðàùàåòñÿ â íå÷òî âðîäå âîèíñòâóþùåé öåð-

êâè èëè ðåâîëþöèîííîé ïàðòèè. Ýòîò ïðîöåññ “ðåëèãèî-

ôèêàöèè”, ÷àñòî âåñüìà òðóäíûé è ìåäëåííûé, ãðóáûõ èçìåíåíèé â æèçíü íå âíîñèò. Èñòèííîâåðóþùèå õîòÿ è òâåðäÿò î “äåêàäåíòñòâå” çàïàäíûõ äåðæàâ, íî çíàþò, ÷òî

“äåêàäåíòñòâî” ýòî íå îðãàíè÷åñêîå ðàçëîæåíèå. Ïî óòâåðæäåíèþ òåõ æå íàöèñòîâ, Ãåðìàíèÿ 20-õ ãîäîâ áûëà

“äåêàäåíòñêîé”, à â 30-å ãîäû — âïîëíå ìóæåñòâåííîé: äåñÿòèëåòèå, êîíå÷íî, ñëèøêîì êðàòêîå âðåìÿ äëÿ áîëü-

øèõ áèîëîãè÷åñêèõ èëè äàæå êóëüòóðíûõ èçìåíåíèé â ìíîãîìèëëèîííîì íàñåëåíèè.

Íî âåðíî òî, ÷òî ñïîñîáíîñòü áûñòðî îðãàíèçîâàòü ìàññîâîå äâèæåíèå â òàêîå âðåìÿ, êàê ïðè Ãèòëåðå, èìå-

åò áîëüøîå çíà÷åíèå äëÿ æèçíè íàöèè. Âëàäåíèå èñêóñ-

ñòâîì “ðåëèãèîôèêàöèè” ÿâëÿåòñÿ íåîáõîäèìûì êà÷å-

ñòâîì äëÿ äåìîêðàòè÷åñêîãî âîæäÿ, äàæå åñëè èì íèêî-

ãäà íå ïðèäåòñÿ ïîëüçîâàòüñÿ. Âîò ïî÷åìó, ïîæàëóé, ïðàâäà,

÷òî êðàéíÿÿ èíòåëëåêòóàëüíàÿ ðàçáîð÷èâîñòü èëè èç-

ëèøíÿÿ äåëîâàÿ ïðàêòè÷íîñòü äåëàþò ÷åëîâåêà íåïîä-

õîäÿùèì äëÿ ðîëè íàöèîíàëüíîãî âîæäÿ. Êî âñåìó ïðî-

÷åìó, â íîðìàëüíîé æèçíè äåìîêðàòè÷åñêîé íàöèè ïðî-

ÿâëÿþòñÿ èçâåñòíûå êà÷åñòâà, êîòîðûå ìîãóò ïîìî÷ü âî âðåìÿ êðèçèñà ïðîöåññó “ðåëèãèîôèêàöèè” è ïîòîìó ÿâ-

ëÿþòñÿ ýëåìåíòîì ïîòåíöèàëüíîãî íàöèîíàëüíîãî ìóæå-

ñòâà. Ñòåïåíü ýòîãî ïîòåíöèàëüíîãî ìóæåñòâà íàöèè ÿâ-

ëÿåòñÿ êàê áû ðåçåðâîì åå âîçìîæíîñòåé. Ñëîâà Ãåðàê-

185

ЭРИК ХОФФЕР

ëèòà — “äëÿ ÷åëîâå÷åñòâà íå áûëî áû ëó÷øå, åñëè áû âñå åãî æåëàíèÿ ñáûâàëèñü” — ïðèìåíèìû êàê ê íàöè-

ÿì, òàê è ê îòäåëüíûì ëþäÿì. Êîãäà íàöèÿ ïåðåñòàåò ñòðàñòíî ñòðåìèòüñÿ ê ÷åìó-ëèáî èëè êîãäà öåëü åå ñòðåì-

ëåíèé ñòàíîâèòñÿ êîíêðåòíîé è îãðàíè÷åííîé, ïîòåíöè-

àë åå ìóæåñòâà ïàäàåò. Òîëüêî öåëü, êîòîðóþ ìîæíî âñå-

ãäà óëó÷øàòü, ñîõðàíÿåò ïîòåíöèàë íàöèîíàëüíîãî ìó-

æåñòâà äàæå òîãäà, êîãäà æåëàíèÿ íàöèè âñå âðåìÿ èñ-

ïîëíÿþòñÿ. Ïðè ýòîì öåëü íå îáÿçàòåëüíî äîëæíà áûòü ñëèøêîì âîçâûøåííîé. Íèçìåííûé èäåàë âñå âðåìÿ ðàñ-

òóùåãî ñòàíäàðòà æèçíè ñîõðàíèë àìåðèêàíñêóþ íàöèþ äîâîëüíî ìóæåñòâåííîé. Àíãëèéñêèé èäåàë ñîáñòâåííè-

êà çåìëè è ôðàíöóçñêèé — ðàíòüå — êîíêðåòíû è îã-

ðàíè÷åíû. Ýòà îïðåäåëåííîñòü íàöèîíàëüíûõ èäåàëîâ, ïîæàëóé, ñâÿçàíà ñ óìåíüøåíèåì ýíåðãèè îáåèõ íàöèé.

 Àìåðèêå, Ðîññèè è Ãåðìàíèè èäåàëû íåîïðåäåëåí-

íûå è íåîãðàíè÷åííûå.

125

Êàê áûëî ñêàçàíî â ðàçäåëå 1, ìàññîâûå äâèæåíèÿ

÷àñòî áûâàþò ôàêòîðîì ïðîáóæäåíèÿ è îáíîâëåíèÿ çà-

êîñòåíåëûõ îáùåñòâ. Óòâåðæäàòü, êîíå÷íî, íåëüçÿ, ÷òî òîëüêî ìàññîâûå äâèæåíèÿ ÿâëÿþòñÿ ìîùíûì îðóäèåì äëÿ âîçðîæäåíèÿ, íî âñå æå î÷åíü ïîõîæå, ÷òî â òàêèõ êðóïíûõ è ðàçíîðîäíûõ ñîöèàëüíûõ òåëàõ, êàê Ðîññèÿ, Èíäèÿ, Êèòàé, àðàáñêèé ìèð è äàæå Èñïàíèÿ, ïðîöåññ ïðîáóæäåíèÿ çàâèñèò îò ïðèñóòñòâèÿ â íèõ íåêîåãî øè-

ðîêîãî ýíòóçèàçìà, êîòîðûé ìîæåò ïîðîäèòü è ïîääåð-

æèâàòü, ïîæàëóé, òîëüêî ìàññîâîå äâèæåíèå. Åñëè îá-

íîâëåíèå äîëæíî áûòü ïðîâåäåíî íåìåäëåííî, òî ìàññî-