Jahongir

Hammayoq ozoda va saranjom. Shu ham Zauyerni hairatga solgan edi. Bu xonada o‘tiryb, odam o‘zini Moskvada emas, balki Berlinda yoki Myunxendaman, deb tasavvur qilardi.

Rus ixtirochisini ham u butunlay boshqacha deb o‘ylagandi. Zauyerning fikricha, bunday toifadagi odamlarning qiyofasi ham o‘ziga xos bo‘lishi kerak edi. Ammo Zauyer bilan Gotlibning qarshisida ko‘rinishi odmi, malla sochlari orqasiga silliq taralgan, ko‘kko‘z, soqoli yaxshilab qirilgan yoshginv yigit turardi. U egniga ipduxobadan tikilgan to‘q jigarrang ko‘ylak kiyib, galife shimining pochasini qo‘nji tor etikka tiqib olgan edi.

Uning yonida xotini — oq kofta kiygan chehrasi ochiq ayel jilmayib turardi. s «Yanglishmadikmikin ishqilib?» — degan o‘i utdi Zauyerning ko‘nglidan. Lekin ular yanglishishmagan edi. Mehmonlar o‘zlarini tanishtirishgach, tez orada suhbat qizib ketdi.

«Bu odam ham, — deb o‘ylardi Zauyer, — ehtimol, Shtirnernikiday qudratli kuchga ega bo‘lsa kerak, lekin judayam oddii hayet kechirar ekan, ko‘rinishi ham soddagina! Nahotki u Shtirnerga o‘xshab mana shu kuchni o‘z manfaati yo‘lida ishlatmasikin Nahotki hammadan badavlat, hammadan zo‘r bo‘lishni xohlamasikin? Yeki chindan ham bu yerning odamlari boshqacha fikr qilisharmikin-a?…»

Zauyer o‘z savoliga chetdan javob olishga urinib kurdi.

— Ayting-chi, — deb murojaat qildi u Kachinskiyning xotiniga hazil-mutoyiba bilan, — atrofidagilarga jumladan, sizga ham, istagan hukmini o‘tkaza oladigan er bilan yashashga qo‘rqmaisizmi?

Kachinskaya hayron bo‘lib qoshlarini chimirdi.

— Nega qo‘rqishim kerak? Menga qknday hukm o‘tkazishi mumkin? Bunaqa gap xayolimga ham kelgan emas. Tajriba o‘tkazish uchun maxsus laboratoriyasi bor.

Kachnnskiy miyig‘ida kulib qo‘edi.

— Harholda xatarli kuch-da, bu, — dedi Zauyer bir oz o‘ng‘aisizlanib.

— Boshqa hamma kuchlarga o‘xshagan, — deb javob berdi Kachinskiy. — Nobel tabiatni o‘zlashtirishda inson mehnatini yengillashtirish, ya’ni granitni portlatish uchun dinamitni kashf qildi. Lekin inson bu ixtironi dahshatli qirg‘in quroliga aylantirdi. Bundan ranjigan Nobel odamzod oldidagi begunoh aybini sal bo‘lsa ham yuvish maqsadida dinamitdan tushgan daromad hisobiga xalqaro mukofot ta’sis etdi. Bu masaladan Shtirner ham mustasno emas. U ham bu yangi kuchdan o‘zining garazli maqsadi yo‘lida foydalangan. — Hamma gap bolta kimning qo‘liga tushishida, — deb davom etdi Kachinskiy. — Birov u bilan o‘tin yoradi, boshqa birov esa odamning kallasini oladi. Shtirner jamiyatga qarshi kurash boshlamasidan ancha oldinroq bu xavf ma’lum bo‘lgan edi. Mening dastlabki tajribalarim keng ommaga oshkor bo‘lgach, boshim g‘alvadan chiqmay qoldi. Bir necha xotin uyimga kelib, yovuz odamlar uzoqdan turib bizni sehrlayapti, deb shikoyat qilishdi. Ular ana shu «jodu» dan xalos qilishimni so‘rab, yalinib-yolvorishdi. Hatto bittasining aytishicha, Xarkov universitetining qandaydir talabalari uni shu darajada «elektrlashtirib» qo‘yar emishki, temir simyog‘ochlar yonidan o‘tgan paytda badanidan chirsillab uchqun chiqib ketarmish. «Kalish bilan shohidan tikilgan shlyapa kiyib yursam, uchqun chiqmaydi. Endi nima qilishim kerak? Kechasi yotganimda elektr to‘lqinlari badanimda jimirlab yurganini sezaman, qulog‘imga: «Endi sen bizning qo‘limizdasan!» — degan ovozlar eshitiladi, deb shikoyat qildi. Men unga shohi ko‘rpa yopinib, bir tomoni sim bilan isitish trubasigaulangan birorta metall buyum ushlab yotishni maslahat berdim. «Xuddi radiopriyomnikdagiga o‘xshab, o‘sha sim sizni yer bilan bog‘lab turadi», — dedim. Keyingi safar kelganida u mening maslahatim foyda berganini aytdi. «Yerga bog‘lanishi» bilan tok yerga o‘tib ketib, bemalol uxlayotgan emish. Boshqa nima ham deyishim mumkin? Bular shunchaki asabiy yoki es-hushi joyida bo‘lmagan ayollar edi. Hatto ixtirongni qo‘llasang — o‘ldiramiz degan odamlar ham bo‘ldi.

«Miyamni o‘z fikrlaringiz bilan to‘ldirib tashlashiygizni xohlamayman!» — deb qichqirdi bittasi.

— Ularning xavotirlanishi bejiz emas, — dedi Gotlib, suhbatni tezroq amaliy tomonga burish maqsadida. — Shtirner qilayotgan vahimalar…

— Ha, ha, shunaqa bo‘lishi mumkinligini ko‘nglim sezuvdi, — dedi Kachinskiy, — shuning uchun ham birato‘la ikki yo‘nalishda: ham fikrni uzoq masofaga uzatish ustida, ham odamlarni uning zararli ta’siridan saqlash ustida ish boshlaganman.

— Xo‘sh, natijasi nima bo‘ldi? — deb so‘radi Gotlib qiziqib.

— Menimcha, bu masalani ham hal qilsam kerak, — javob berdi Kachinskiy.

— Bir narsani so‘rashga ruxsat etsangiz, — dedi Zauyer. — Butun dunyodan hozir fikrni uzoq masofaga uzatish muammosi ustida gap ketyapti. Uyat bo‘lsa ham bo‘ynimga olishim kerak, shu narsaga ko‘pam aqlim yetmaydi. Keyin, menimcha, o‘zi azaldan bor narsyni nima uchun odamlar endi kashf qilishdi?

Kachinskiy jonlandi, Gotlib bo‘lsa beixtiyor xursinib qo‘edi.

«Amaliy gapga o‘tish o‘rniga nazariyabozlik boshlanadi endi!» — deb o‘yladi u.