Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I

Юрась з жахам глядзеў на дзеда. I дзед спаймаў яго позiрк, усмiхнуўся i без музыкi, – струны яшчэ замiралi, – амаль скорагаворкай, пaвёў песню далей.

Тут Мiкола склаў сваю свiтку,
Вогнiшча развёў мiж лаўжамi.
Сеў Касьян да цяпла, рукi грэе,
А Мiкола стаiць ля кабылы,
Мацае ёй бруха рукамi,
Па крыжы далонямi гладзiць...
Каб ля Оршы ён быў канавалам
Паўрубля яму б заплацiлi,
Завалiўся б грашыма Мiкола.

Нясмелая ўсмешка дрыжала ў краёчку вуснаў Паўлюка. Ён нягучна крануў Алеся ў бок, i Алесь адказаў усмешкай. Зноў павялi свой напеў, загулi струны. Цiха-цiха.

Не спявалi яшчэ i пеўнi,
Як кабыла глыбока ўздыхнула:
Мокры, цёплы белы жарэбчык
Мякка лёг у Мiколавы рукi.
Аж да поўдня чакаў Мiкола,
А пасля ён пагнаў худобу,
I за ёй жарабятка пабегла.

З палёгкаю ўздыхнула i легла на бок Курта, быццам i яна зразумела, што ўсё скончылася добра. А сонца сядала, i зелень дрэў набыла аранжавае адценне.

Йшлi яны i прыйшлi на паляну.
На паляне – курная хата.
Каля хаты чвэртка валокi
I сухая старая дзiчка.
Стаў Мiкола у лесе i бачыць:
Гаспадар бяжыць да кабылы.
На нагах падраныя поршнi,
Твар змарнелы, на твары слезы.
Адвярнуўся Мiкола i кажа:
“Вось i ўсё, хадзем, брат Касьяне,
Паспяшаем хутчэй на неба,
Дасць нам бог за затрымку па шыi”.

Юрась варухнуўся, думаючы, што ўжо канец, але злавiў строгi позiрк дзеда i застаўся сядзець нерухома...

Перад богам стаiць Мiкола,
Порткi ў се заляпаны граззю,
На кашулi крывавыя плямы,
Твар знябыты, чырвоныя вочы.
На Мiколу бог раззлаваўся:
“Ля карчмы ацiраўся, вядома,
З дзеўкамi качаўся па гумнах,
Размяжулiлi нос табе хлопцы.
Прэч з вачэй!”
Тут Касьян засмяяўся:
“Што табе я казаў, Мiкола?
Як прыходзiш, каток, на неба, –
Трэба чыстае мець адзенне,
I не варта таго кабыла,
Каб гнявiў ты госпада бога”.
“Пра якую кабылу ты кажаш
Бог спытаў.
I тады Мiкола
Расказаў яму пра кабылу,
Пра зямлю,пра бедныя весi:
“Божа, божа, ты бачыш пакуты.
Крыж у хлопаў паны здзiраюць,
Каб ярмо нацягнуць на шыю.
Мужыкi на зямлi азёрнай.
Ўсю салому са стрэх паздзiралi,
Ўсю кару з сасонак паелi”.

Алесю стала цяжка, ён лёг жыватом на траву i схаваў твар у далонi.

Бог задумаўся, цяжка, глыбока,
I сказаў: “Даруй мне, Мiкола.
Я ўсё гэта давеку запомню”.
Гнеўна бог зiрнуў на Касьяна:
“Чысты ты, Касьян, i прыгожы.
Край мой бедны ваўкi раздзiраюць, –
Ты ж аб чыстай адзежы дбаеш.
А цi думаў ты, браце Касьяне,
Што для сэрца майго даражэйшы
Нават цёмны, апошнi злодзей.
Ён царкву маю абдзiрае,
На прастол брудным поршнем лезе,
Але лезе з чыстай душою,
Бо ад голаду дзецi канаюць
I ў яго, i ў яго суседа.
Ты пра гэта не думаў, Касьяне,
I таму я даю Мiколу
Кожны год два вялiкiя святы,
Каб Мiколу славiлi людзi,
А табе я даю, неразумны,
Дзень апошнi, дваццаць дзевяты,
Ў лютым месяцы, месяцы гурбаў”.

Сонца амаль дакранулася ужо да зямлi. I твар дзеда стаў ружовы.