Хатынская аповесць

Мы ўчатырох нясём свайго параненага. Трымаць за paгi коўдры прыходзіцца дзвюма рукамі, a вінтоўку таксама за спіну не закінеш, патрэбна пад рукой. Вінтоўка перашкаджае, б'е па каленях. I кожнаму здаецца, што сусед не так трымае, не так ідзе. I не тое, не так гаворыць.

— А ты знаеш, хто цябе чакае на той дарозе?

— Вось i дазнаемся.

— Лепш трымай як трэба! Адыходзіць — дык назад, на балота. На дарогу, па якой мы прыйшлі. Вусаты хітры, сядзіць зараз i бульбачку пячэ. А мы кружым, як сляпы конь.

— Сядзіць i ў вус не дзьме, — флегматычна пазайздросціў бялявы хлопец.

— Ідзі вось у ногу, — распараджаецца сярдзіты ад стомы таўсцяк Пухаў, які ўсіх нас усё папраўляе. — Што ты на куст прэшся? Ён хоча (гэта зноў Вядзмедзю) на дарогу выбегчы. А я цябе з кулямётаў i накрыю. Немцы толькі i чакаюць, каб мы адарваліся ад гэтага клятага лесу. Ды не цягні ты, падымі вышэй!.. Прыціснуць на адкрытым — куды пабяжыш? У гарачыя ямы?

— Коней шкада — праваляцца, — зноў гаворыць паранены. Ён нас не чуе: аглушыла мінай. Галава, худая шыя барадатага дзядзькі па-птушынаму цягнецца ўверх з глубокага гамака.

— Даруйце, хлопцы, цяжкі я, — просіць паранены.

— Нічога, баця, — гаворыць белабрысы флегматык. — Перахода ўшасцёх ледзь-ледзь! Толькі навошта — мёртвага?

Вядзмедзь раптам здзівіўся:

— Сапраўды! Такая вайна, што i за мёртвага баішся. Дзе ўжо там раненага пакідаць праціўніку.

Мы ўсё ідзём, несучы сваіх параненых, забітых, i нібы нават разумеем, чаму мы ходзім i немцы ходзяць, чаму яны не спыняцца, не залягуць i не навяжуць нам бой (у ix для гэтага патроны ёсць, у ix заўсёды ёсць патроны). Чакаем, што вось зараз наскочым на засаду. Ідзём ад ix, ідзём следам за імі, прыслухоўваючыся да пагрозлівай (а можа, папераджальнай?!) страляніны.

Усё-ткі першае тое адчуванне, калі мы наскочылі на ix, калі гналі, раз-пораз адкідалі, а яны ўцякалі — напэўна, працягвае дзейнічаць.

Немцы i самі, бадай, не знаюць пэўна: праследуюць яны нас ці ўцякаюць ад нас. Магчыма, таксама чакаюць i баяцца нашай засады. I можа, зараз думаюць пра тое, каб ад нас адарвацца, пайсці, пра тое, як ім сарвацца з гэтага заклятага круга, з гэтай бясконцай арбіты, не падстаўляючы сябе пад агонь i не правальваючыся ў ямы.

Пераход, абодва Пераходы — i паранены малодшы i забіты старэйшы — у нас за спіной. Спераду нясуць камісара Шардыку, кажуць, ужо мёртвага. Час ад часу мяняемся ролямі з тымі, хто ідзе наперадзе атрада, i з тымі, хто прыкрывае атрад ззаду. Ці нясі забітых, ці чакай, калі з засады ўдараць па табе, пярэднім. Але стаміліся так, што любы ахвотней пойдзе наперадзе калоны. Пот едкі, горкі ад дыму, аблівае ўсё цела, яго проста співаеш з твару — так ён залівае вусны. Цяпер я нясу Перахода-старэйшага, мы ўшасцёх нясём, i замест насілак — яго брызентавы плашч. Пазногцям балюча — такі ён цяжкі, так цягне мёртвае цела да зямлі. I самому хочацца ўпасці i не варушыцца, апусціцца ў стому без астатку, соладка замерці. Вочы мае плаваюць у вясёлцы, усё афарбавана ў розны колер, але ўсё часцей, як цень, наплывае чорная паласа. Раптам выйшла наверх усё, што назбіралася за гэтыя дні, злілося ў адно тупое пачуццё самай апошняй стомы, за якой ужо суцэльная абыякавасць — нават да самой смерці абыякавасць.

Немцы ўсё страляюць за лесам, а мы ўжо маўчым. Наша маўклівасць ix непакоіць, палохае, i стральба ўсё ўзмацняецца. Колькі прайшло з таго імгнення, як разарвалася першая міна i мы кінуліся на ўласаўцаў? Вось яны, ляжаць, вачамі ў неба, — для ix прайшла цэлая вечнасць. Нават секунда смерці — такая ж вечнасць, як i мільён гадоў. А над намі яшчэ ходзіць жывое сонца, яно прайшло большую частку свайго паўкруга, пакуль мы круцім свае жорны. Колькі разоў ix круцілі i да нас… Яшчэ шмат разоў мы абыдзем вакол лесу, пакуль сонца спусціцца за тыя дымныя ўзгоркі. А потым што? Што потым будзе — невядома, але толькі пра гэта i марыш: хутчэй бы яно звалілася з зыркага, пякучага неба i перастала сляпіць вочы, плавіць, паліць нас. Я нахіляюся да свайго локця, каб працерці вочы, i бачу блізкі твар Перахода. I нейк нехаця здзіўляюся таму, што ён зусім не спацелы. Пра што я, куды гэта саслізгвае мая ўвага?.. Здаецца, да ўсяго ужо абыякавы i разам з тым заўважаеш якраз драбніцы.