Кии биирдэ олорор

Кыргыттар саба сырсан кэлбиттэрэ. уу-аа буолбуттара. Сааран-иэрэн кбхтэспиттэрэ. Кыыча туох-ханнык буолбутун онно эрэ йдбтэ: Томмот, хаыыны истэн, сууллан эрэр тиит анныгар кыыс турарын крбт уонна ыстанан кэлэн бтн бэйэтин ыараханынан кыыы киэр тнэри анньыбытынан охтон тспт. Инньэ гынан Кыыча тыыннаах ордубут, бэл биир да мутукка таарыйтарбатах этэ. Ону йдн, бтэр бпптн, алдьархай этээ тумнубутун кэннэ кыыс дьэ куттаммыта: оо, л да сыспыт эбит. Томмот быыаабатаа буоллар, билигин кини ити мас анныгар илдьи баттатан сытыах эбит. Уол арыычча, чыпчылыйыы тгэнэ хойутаан ыстаммыта буоллар, кыайан рлл суох этэ, иккиэн л этилэр. Били сэргэ турбут “мааны” уолаттар киниэхэ кыаллыбатахтар, тыыннарын куоттарбыттар. Томмот буоллаына бэйэтэ да лрн кэрэйбэтэх. Онуоха баыыбалаан махтаныахтааар му сатаатар илиитин уунан “абыраабата”. Оо, дьэ дууа… Кыыча сирэйин саба туттубутунан ччкк олоро тэн ытаан барбыта: хойутаабыт кутталыттан, бэйэтиттэн бэйэтэ кэлэнэн…

Сарсыныгар Кыыча уруок кэнниттэн таырдьа Томмоту кпптэ. Уол тахсан быстыбатаа. Кыыс р турбута. Кн араа мыраан араыгар дугунуута уол дьэ кстбтэ.

– Томмот… – Кыыча уолу ааан истэинэ аргыый ыырбыта.

Уол кини диэки дьиктиргээбиттии крбтэ. Эмиэ хаыс харданы ылыам диэбитэ дуу, тугу да саарбатаа.

– р да буоллу… – диэбитэ кыыс.

– Ол… мааыаттан манна тураын дуо? – уол буруйдаммыттыы ыйыппыта.

– Мааыаттан…

– сс сотору бттбт дии. Мунньахтаатахпытына, тэ тиийдэхпитинэ да клбт.

– Мин син биир ктм этэ.

Уол соуйан кыыс сирэйин кр тсптэ.

Аргыстаан дьиэлэрин диэки хаампыттара. Балачча р саата суох испиттэрэ. Полевой уулуссаттан туораан Кыыл Армия уулуссатыгар киирбиттэрэ. Кыыс дьиэтигэр тиийэрэ, арахсаллара чугааабыта.

– Томмот, баыыба… – диэбитэ Кыыча, атаын тумсун крн иэн.

– Туох иин?

– Бээээи…

– Ээ-э! Кэтээн сордоон, баыыбаа син тигистэ дии саныыгын дуо?

– Суох! – кыыс тбтн кскэ илгистибитинэн тохтуу тсптэ. – Инньэ диэбэппин. Диэм да суоа. Урут да инньэ дии санаабат этим.

– Инньэ диэбити дии. йдгн дуо?

– Ол бэйэм… акаарылаан…

– Чэ баыыбаар баыыба.

Эмиэ балачча сыыа-халты крс турбуттара.

– Томмот, эн…

– Мин?.. – диэбитэ уол, ктэн турбахтыы тэн баран.

– Эн… эн… чгэйгин.

Инньэ диэт, Кыыча уулусса устун срэ турбута.

“чгэйгин…” Кыыча Томмокко сбл саныырын туунан балтараа сыл устатыгар эппит тыла суос-соотох ити этэ. Бу крс кэнниттэн сыл ааарыттан ордук кэм ааспыта да, бэйэ-бэйэлэрин сыыаннарыгар хабааннаах атын биир дааны тылы уол Кыычаттан истибэтээ. Томмот дааны ол туунан трт тыл быктарбатаа. Баар, ити тылы кини улахаа уурбатаа, алдьархайтан быыаттарбыт кыыс махталын эрэ курдук санаабыта буолуо… Ол эрээри Кыыча бтэйдии сэрэйэрэ уол сблрн. Сблрн эрэ да буолбатах, тап… Чэ кэбис. Ол туа туспа. Ити, баар, кини алас йдблэ буолуо. Кыыча бигэтик эрэнэрэ: Томмот кинини ханнык дааны кытаанах тбэлтээ тэн биэрбэтигэр. Томмоту адьас саарбаа суох итээйиэххэ сп этэ. Комсомолга ылы диэн сайабылыанньатын Кыыча ол да иин, уолу итээйэн, биэрбитэ. Аккаастыахтара диэн дьиксиннэр да, итээйбитэ. Кыыча санаатыгар, Томмот хаан да сыыспат этэ. Барыта кини эппитин курдук тахсан иэрэ. Арай бу тбэлтээ алааабыта…

Оннук. Кинилэр бэйэ-бэйэлэрин хайдах санаалларын туунан ити суос-соотох тыл этиллибитэ. Оо, оттон кинилэр т лгэр г кэпсэттилэр этэй ити киээттэн ыла? рэхтэрин, доотторун, учууталларын тустарынан. Саамай кылаабынайа, политика туунан. Хас сээргэии политзанятие, оттон Томмот пропагандист курдуга. Быата, кини Кыыча штатнай, личнэй пропагандиа этэ. Атын уопсай рэх ттгэр сороор баыйтардар дааны, уол политикаа киниттэн быдан киэ, дири билиилэээ. Томмот бастакы кннэргэ советскай техникум студентката йдэр бэрт судургу суоллартан саалаабыта. Ону истэ сатаан баран, Кыыча клбтэ:

– Томмот, баай баттала куаанын, кии киини клннрэ тктэритин, аан дойду быйаын лэ айарын, ол быйаы лэ киитэ бэйэтэ туаныахтааын, кл, тэ быраап, советскай былаас чгэйин миэхэ оскуолаа, техникума гстк рэппиттэрэ. Ити ханнык баарар чиэинэй кии ылыныахтаах, толоруохтаах суоллара. Мин эмиэ итини бтннтн ис срэхпиттэн ылынабын. Трт саарбаалаама!

Уол итээтэ сатыыр суоллара кырдьык олус судургуларыттан бэйэтэ дааны сонньуйбута. Дьэ ити кэнниттэн сааламмыта дьинээх политическай оскуола. Брошюралар, кинигэлэр, томнар. Мккрдэр. Цитаталар, цитаталар… Кыыча билии политическай сайдыытыгар Томмот оруола туохтан да улахан. Кини суоа буоллар, хайдах-хайдах буолуо этэй? Ол эрээри… кини хайдах суох буолуой?.. Кини баар. Кини мэлдьитин баар… Кини суох буолуон сатаммат… Кини…

Кыыс ытыырыттан, санаатыттан сылайда. Сыара айаныгар бигэнэн улам нухарыйан барда…