Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

а) – қитъаи кӯҳӣ; 1 – майдони карйер; 2-траншеяи бурришӣ; 3-траншеяи баромадӣ (выездная); 4-фазои баъди коркард боқимонда; 5- траншеяи капиталӣ; 12- сарҳаи қитъаи кӯҳӣ (горный отвод); б-қитъаи заминии қишр (земельный отвод); 6 – отвали чинҳои холӣ; 7-отвали махсус; 8-нигаҳдорандаи обҳои карйерӣ; 9-отвали партови саноатӣ; 10- анбори қабати ҳосилхези замин; 11-анбори хоки потенсиали ҳосилнокӣ дошта; 13 – ҳудуди қитъаи заминӣ.

(Структура площадей горного и земельного отводов: а – горный отвод: 1- карьерное поле; 2- разрезная траншея; 3 – выездная траншея; 4 – остаточное выработанное пространство; 5 – капитальная траншея; 12 – граница горного отвода; б – земельный отвод: 6 – отвал пустых пород; 7 – спецотвал; 8 – отстойник карьерного водоотлива; 9 – отвал промышленного мусора; 10 – склад почвенно-растительного слоя; 11 – склад потенциально плодородных пород; 13 – граница земельного отвода.)

Таъсироти истеҳсолоти кӯҳиро ба замин (ландшафт) ба мустақим ва ғайримустақим ҷудо намудан мумкин аст.

Ба гурӯҳи якум таъсиротҳое, ки ба вайроншавии қабати ҳосилхези замин, тағирёбии намуди зоҳирии территорияҳо, ихтисоршавии майдонҳои кишоварзӣ ва ҷангал, қабати растанӣ ё мигратсияи ҳайвонот оварда мерасонанд, ва сохтмони карйерҳо ва бурришҳо, сохтани отвалҳо, иншоотҳои нигаҳдории об ё партовгоҳҳо, сохтмони биноҳои саноатӣ ва шаҳрвандӣ, коммуникатсияҳо, деформатсияи сатҳи замин дар минтақаи гузаргоҳҳои кӯҳӣ, махсусан дар тарзи зеризаминӣ, дахл доранд. Таъсироти мустақим, ба ташкилшавии ландшафти нави техногенӣ дар минтақаи таъсироти истеҳсолоти кӯҳӣ оварда мерасонад.

Ба гурӯҳи дуюм таъсирот дахл доранд: пастшавии ҳолат ва ҳосилхезии замин, шароити афзоиши растаниҳо ва маскуни ҳайвонот оварда мерасонад: тағироти ҳолат ва реҷаи обҳои зеризаминӣ аз сабаби хушккунии кон, таҳшиншавии чанг пайвастагиҳои химиявӣ аз ихроҷҳо (выброс) ба атмосфера, инфилтратсияи обҳои ифлосшуда, ки минералӣ ба воситаи дамбаҳо ва асосҳои ҳавзаҳои об ва партовгоҳҳо, паҳншавии маҳсулоти эрозияи заминҳои вайроншуда, зериобмонӣ ва ботлоқшавӣ, деформатсияи сатҳи замин дар минтақаи гузаргоҳҳои кӯҳии зеризаминӣ, пастшавии сифати об ва реҷаи ҳавзҳои рӯизаминӣ ва ҷараёнҳои об. Таъсироти ғайримустақим ба деградатсияи ландшафт оварда расониданаш мумкин аст.

Тавсифи таъсироти мустақими корхонаи кӯҳӣ ба замин дар асоси маводҳои баҳисобгирии ҳолати заминҳо ва инвентаризатсияи давравии онҳо сурат мегирад.

Тавсифи таъсироти ғайримустақим дар асоси муайян намудани андозаҳои территория, ки ба ин таъсирот дучор шудааст, дараҷаи тағироти ҳолат ва сифати хок, пастшавии маҳсулнокии киштзорҳо, тағирёбии сифати маҳсулоти онҳо, асос меёбад.

Дар натиҷаи таъсироти мустақими ва ғайримустақими корҳои кӯҳӣ ба замин (ландшафт) омилҳои зерини экологии номусоид ба вуҷуд меоянд: ихтисоршавии майдонҳои ландшафтҳои табиӣ ва антропогенӣ, эрозияи обӣ ва ҳавоӣ, вайроншавии сохтори хок, минерализатсия, шӯршавӣ, интоксикатсия, намнокшавии зиёд, ҳосилшавии карстҳо, баландшавии фони радиоактивӣ, тағирёбии микроиқлим ва ғ.

Оид ба таъсироти манфии корхонаҳои кӯҳӣ ба ландшафт ин маълумотҳо гувоҳӣ медиҳанд.

Вайроншавии зиёди сатҳи замин ҳангоми бо тарзи кушод коркард намудани конҳо рӯё медиҳад, ки масалан ба ИҶШС 75% ҳаҷми истеҳсолоти кӯҳӣ рост меомад. Ҳангоми истихроҷи 1 млн тонна маъдани оҳан аз 14 то 640 га заминҳо вайрон мешаванд, маъдани мангандор – аз 76 то 600 га, ангишт – аз 2,6 то 43 га.

Дар натиҷаи камшавии захираҳо дар сатҳҳои болоии қишр конҳои бо шароити мураккаби коркарди кӯҳӣ-геологӣ аз худ карда мешавад, ва он ба боз ҳам зиёдшавии истифодаи заминҳоро талаб менамояд.

Ҳангоми бурдани корҳои зеризаминии кӯҳӣ барои истихроҷи КФ, ҳангоми сохтмони коммуникатсияҳои муҳандисӣ майдонҳои калон вайрон мешаванд.

Ҳамин тавр, масалан, бо ҳисоби миёна дар саноати ангишти ИҶШС дар натиҷаи деформатсияи сатҳи замини майдонҳои шахтавӣ ва ҷойгиркунии отвалҳои чинсҳои кӯҳӣ 4,4 га барои 1 млн тона ангишти истихроҷ шуда ба вуҷуд меомад.

Фаъолияти кӯҳӣ-техникӣ ба ҳосилшавии ландшафти техногенӣ бо шакли хоси релеф мусоидат менамояд. Вобаста аз миқёси таъсироти тағирёбии ландшафтҳои табиӣ, он локалӣ мебошад.

Аз рӯи баҳодиҳии мутахассисон дар вақтҳои наздик дар 13 иёлотҳои ИМА, ки дар тарафи шарқии ҳавзаи дарёи Миссисипи ҷойгир шудаанд, заминҳои болои қабатҳои ангиштии истихроҷшуда, ки баробари тақрибан 133 км ² сатҳи замин аст, ба пастшавии сатҳ дучор мегардад.

Муаммоҳои зиёд оид ба ҳифзи захираҳои замин ҳангоми корҳои кушоди кӯҳӣ дар Германия ба вуҷуд меояд. Ҳавзаи ангишти бури Рейн масоҳати 140 ҳаз. га –ро ташкил медиҳад. Ҳаҷми чинсҳои ба отвал анбор мешуда баробари 500 млн т. мебошад.

Аз ибтидои азхудкунии ҳавза 21 ҳазор нафар аз 45 маҳалҳои аҳолинишин кӯчонида шудааанд.

Таъсироти манфии коркарди захираҳои табиӣ ба сатҳи замин, дар даҳсолаҳои охир боз ҳам назаррастар мебошад. Он дар намуди пастшавии сатҳи замин, ки дар ин минтақаҳо ба қайд гирифта шудааст:

– 

Дар Австралия – ҳангоми паст кардани сатҳи об дар вақти истихроҷи канданиҳо, гирифтани оби нӯшиданӣ ва саноатӣ.

–