Лаьмнашкахь ткъес

Йурт гуттар набарна йeттачу хенахь йуьстах гомийчу урамашкахула меллашчу болaрexь вогIу бере, АйзагIеран кIетахь сецна, говpара каде охьа а иккхина, зIар диллина, говран йуьхь а лаьцна, керта вуьйлира.

Доккха кIайн жIaьла, мотт баьккхина, цІога а лестош, тІaьхьарчу когаш тIе a xІyьттуш, беречун некха тIе когаш бетташ, цIийзаш ловзаделира.

– ДІaдaлaхьа, Барза! – човхийра иза беречо. – ДIадала!

Лохачу цIенойн цхьаъ бен йоцу неI меллаша цкъа херйелира, тIаккха цигара схьакъедира тоьпан йуьхьиг. ЖІaьла хьесталуш гича, керта веанарг хийра стаг воцийла а хиъна, топ а буйнахь аравелира Iусман. Бодашкахь хьешан сибат ца къасталахь а, Iусманан дагна хааделира иза ваша хилар.

– Iуми! – лохха мохь белира цуьнга.

Топ пенаца дIа а хIоттийна, хьаьдда тIе а вахана, вешина марахьаьрчира иза.

– Iуми! Ма дукха хан йара хьо ганза! – вешин некха тIе бесни хьоькхура Іусмана. – XIинца-м гIур вац хьо со а витина.

– ДIавала, осала ма лела, – вешин коьртах куьг хьаькхира Iумара. – Нана цIахь йуй?

– Йац. КхоалгIа буьйса а йу тхо дукъахь левчкъина Iен. XIинций-хIинций нах леца салтий богIу бохуш, цIа дахка ца даьхьаш.

– Вайн-м ца висина цара дIалаца стаг.

– Царна биэн дац – зударий а, бераш а. Селхана йуьрта а лилxина, амалтана нах бигна. Хаси-Юьртан гIопеxь чубоьхкина бу, боху, уьш. ЧугIой вайша?

– Iойла дац. Хьо цIахь хIунда ву?

– Ахьар дахьа веанера со… Оха ма сагатдора, Коьжалкан-Дукъахь тIом хезаш. Наний, Эсеттий йисина а йац гIелйелла. XIинца а эшна шу?

– ХIаъ.

– XIинца хIун дийр ду?

– Летар ду-кх…

Вешин куьг схьа а лаьцна, буйна къевлира Іусмана.

– Мохьмад мичахь ву?

– Дукъахь. Деши а йу тхоьца. Хьан накъостех хIун хилла? Вайчех цхьа а вийний?

– Виъ вийна: Сату, Хиду, Ловда, Элбарт. Мичахь ду хьан ахьар? ДІавоьду вайша.

Ахьарх дуьзна таьлсаш дохьуш Iусман йухавеача, говр ара а озийна, зIар дIакъевлира Iумара.

– Хьо цIа хIунда веана? – xaьттира Iусмана, шаьшшиъ эвлал араваьлча.

– Байъинарш цIа бохьуш даьхкина тхо. Васал мичахь ву?

– Дукъахь. Салташа шуна дуьхьал тIаме вигнера Васал а, МІaьчиг а. Бевдда цIа баьхкина.

– Кхин хIун ду кeрла?

– Вайн цIен сту бигна…

Iумаран дегIе зуз хьаьдира.

– Хьан?

– Хьан буьгур бара и? Салташа. Йуьртана гIуда тоьхнера. БIe туьма ахчий, итт бежаний. Амалтана пхийттa стaг a вигна.

Iумар дIатийра. OьгIазлонан цIе гIеттира кийраxь. Цхьа болчу цхьана атто йина ши старгIа кхиийнера цаьршимма жима йолуш дуьйна. Нах туй тосий бен бIаьра а ца хьовсуш, боккха хаза ши сту хиллера цаьршиннах. КхоалгIа шо дара уьш ворданна а, готанна а дужу. XIинца дIадели иза а…

ХIара шиъ цхьана говра а хиъна регIа тIе хьалаваьлча, садаьржира. Хьаннашкахь нилхо шакарш, эшарш йолийра олхазарша. Aьхке йелахь а, шийло йара Іуьйре. Хьалхахьа, хIолламийн кешнаш долчохь, лаьттара адамаш, говраш, ворданаш.

– Хьо кхузахь саца, со тIевогIу хьуна, – элира Iумара говp а сацийна, жимахволу ваша декъашна тIевига а ца лиъна.

– Хьо дукха-м цa Ia?

– Къайсаре вист а хилла, схьавогIу.

Йуьстахлаьттачу ворданна уллошхула тIехволуш, царна тIехь вертанаш кIел Іохкучу декъийн когаш гира Iумарна. Лакхеш дIахьулйинера тIетесначу вертанаша. Йуьйцинчу кертах тевжина лаьтта Къайсар, куьг ластийна, шена тIевийхира цо.

– XIун ду йуьртахь? – хаьттира Къайсара, ша тIекхоччушехь.

– Салтий бац. Асхьад коьртехь масех милцо ву, боху.

Къайсара хIумма а ца элира. Iумар, цхьаъ-м ала ца хIуттуш, нуьйрахь меттахъхьайра.

– Хьуна хIун лаьара?

– НанагIар бу, боху, дукъахь. Со цига ваха мегий?

Къайсара корта таIийра.

– ДІагIо. Ас хьайга кхайккхалц, йуха а ма гIерта.

Iаьрчхин кIоргачу боьра чу а воьссина, дехьа агIон тIе хьалаваьлла ши ваша, масех ирзо а, боьлак17 a хaдийна, Шал-Дукъан хьаннашка ваьлча, регIа тIехула малх гIеттира. Амма цуьнан зIaьнарш ца кхочура попан хьаннаш йуккъе, ши-кхо де хьалха дилхинчу догIано тIадийначу хьаннийн кIелош хIинца а йакъайалаза йара. Iуьйранна самадаьлла Iалам жигара болх бан долaделира. Гергахь адам хааделла акхарой йуьстахъуьдура, дайн татанаш а деш. Наггахь таллархо воцург, аддам а ца кхочура кхуза. Ца гоpa цхьаннахьа а дагаран лар а. Амма къанделла хирцина зоьртала пепнаш Іохкура массанхьа а.

Йуьхьанца ворданан готтачу, тIаккха гIашлойн новкъа дIавахана Iумар а, Iусман а, кIоргачу Iин чу а воьссина, хинна дуьхьал хьалаволавелира.

Iинан ши берд тIеттIабеана гaтйеллачу мeттигна тIекхочуш, говp a cацайайтина, бага ши пӀелг боьллина, шок туьйхира Іусмана. Цуьнан цIогIа хьуьна чохь дайна а далале, ишттачу шакаран жоп дeара дуьхьал.

– Мохьмад ву иза, – элира Іусмана.

Берд готтачохь дуьхь-дуьхьал гIоьртина тхов бина кхозучу гаьннашна кIелхьахула дIахьаьжча, масех тоьла гира Іумарна. Царах цхьанна хьалха хIетта латийначу цIеран кIур бара нийсса ирх оьхуш.

– Ba-а, Iуми вогIу, Іуми вогIу! – воккхаверан мохь белира лакха тIехь хьуьна чохь.

Бердан басахула лелхаш, хехкалуш чувоьссина, ведда тIевеана Мохьмад, говраxь волчу Iумаран настарх хьаьрчира.

Мохьмадан мохь хезча, тоьланаш чуьрий, хьуьна чуьрий схьа маьI-маьIIера гучудуьйлура адамаш. ЦІера уллохь, схьанехьа букъ берзийна, кхача кечбеш хиъна Іен зуда, хьала а гIеттина, схьахьаьжна, чурт санна, йогIайелла сeцира.