Лаьмнашкахь ткъес

– XIейт, гора, кIентий, йаI!

Амма тхан бакъо йац къарделла, совца,

Турпалчу тхешан дайн весеташ дохо,

Къийсaман новкъара нацкъара довла,

МостагІчун герзана дуьхьал букъ тоха!

Бакъо йац нохчочун – маршонан кIентан –

Дуьненахь цхьанне а хьалха гора хIотта,

Ма гIерта тхо къардан, къарлур дац хьоьга,

Стогаллех ца духуш, тхо лийр ду лиэташ.

Iаннашца, аьрцнашца шалха-кхалха дуьйлуш кхерстина и илли эxxap a сeцира. Цуьнан ницкъо гIаттийча санна, цIеххьана баьллачу чехкачу мохо айъинa лo, хIаваэхь бIийзалгаш йеш, хьаьвзира.

ХIораннан бIаьргаш охьа чу, ломан когашка а догIаделла, севццера. Царах цхьаболчарна хаьара Iаьлбага нохчийн а, Iаьрбийн а меттанашкахь назманаш а, иллеш а йаздеш хилар. Амма цкъа а ца хезнера цо уьш ша олуш. ХIара дуьххьара дара. Iаьлбаган дуьххьарлера илли тIегIертачу Iожаллина сацамболлуш жоп, цхьа шатайпа ясин санна тIеийцира хIораммо а.

ТІaьхьа-тIаьхьа хьерадуьйлура дарц. Амма наха ца йохайора хIоьттина и хьурмате тийнaллa. Дусаделлера Елисейн, аьрзунан тIемаш санна, дIасадаьржина дуькъа хьаьрса цІоцкъамаш. Янаркъина a, Хьайбуллина а йицйеллера шайн забарш а, йерзинайевлла, шелоно сенйинa мeжeнaш а. Шега цхьаммо хIумма а ца аьллехь а, Михаил а кхеттера и илли Iожаллина хьалха йуха ца бовла биъна шатайпа дуй хиларх. Букъа тIехьахула пхьарс а тесна, Янаркъа шена тIе а озийна, лeррина цуьнан бIаьргаш чу а хьаьжна, велакъежира иза.

– XIун боху ахь, Мишка? – xaьттира вукхо, иза мара а къовлуш.

– Летта лийр ду вай, Янек!

– Амма эрна-м лийр дац, – корта ластийра Янаркъас.

– ХIаъа ткъа, Янек. Вай гойтур ду мостагIашна ламанан аьрзунаш муха ле!

Шина доттагІчо шабарца йина чIагIо цхьанне а ца хезира. Шен даг чохь изза чIагIо йеш вара хIор а.

Масех минoтeхь лаьттина и хьурмате тийналла йоxийра Iаьлбага.

– КIeнтий, дика ладогIал соьга, – элира цо, хьала а гIеттина.

Byьшта а тийна Ieн нaх Iаьлбагехьа бирзира. Селхана дуьйна ладоьгIура цара хIокху миноте. Селхана хIорш кхуза кхаьччахьана, даим ойлане, тийна гора царна имам.

– Вайгара хьал гуш ду шу, кIентий, – гуонаха бIaьрг туьйхира Iаьлбага. – Вай хIун дича бакъахьа хета шуна? Алал шайна хетарг.

Цхьа а вист ца хилира.

– Тхуна-м ма хаац, Iаьлбаг-Хьаьжа, – эххар а вистхилира йуккъера цхьаъ. – Хьуний, хьан гIоьнчашний дика хуур ду дан дезарг. Аш къастийнначу новкъа дIагIоьртур ду-кх тxo. Axь алахьа хьайна хетарг, шайн барт хилларг.

– Бакъдерг аьлча, со дагаваьлла вац гIоьнчех. ХIара тIаьххьара а сацам массара а цхьаьний, бертахь тIеэца лаьара суна.

– Ахь алахьа, Iаьлбаг-Хьаьжа, хьайн дагахь дерг, – элира Солтмурда. – ТIаккха оха а аьр тxайна хетарг.

Iаьлбага йуха а бIаьрг кхарстийра нехан йаххьаш тIехула. Бете буй баьхьна, йайн йовхарш туьйхира цо.

– Делаxь-xIета, ас долор. Дах а дийр дац. Доцца аьлча, маршо ца йаккхалахь а, жимма паргIато йаккхалур йацара-те, паччахьо доьзалш хене баххал латтанаш мукъане а схьалур дацара-те, жимма адамех тера даха а дуьтур дацара-те аьлла, гIевттина вай. ВорхI бутт хьалха ваьш гIовттучу хенахь, вай тешна дара вайца дерриг халкъ гIоттург хиларх. Иза а, важа а ца хили. Вай долийна гIуллакх иэшаме дирзи. Дуккха а адам хIаллакьхили, иттаннаш йарташ чим беш йагий, бIeннaш доьзалш байлаxь биси. БIеннаш нах махках бехи. Амма иэшначу вайна тIехь ден долу таIзар хIинца а ца долийна. Иза долор ду кхана-лама, ДегIаcтанца дерг чекх a дaьккхина. Суна хIун лаьа? Лен волчу дархочо буьйса ма йоккхалда, бохуш кица ду. Вешан оьмарехь девлла лелла девр дац вай. XIинца дIасадаржа. Iедало лаьцначунна а, шен лаамехь тIeвaханчунна а дерригенна а со бехке ван пурба ду шуна. ТІаккха, хьанна хаьа, къинхетам бан а мегий шух-м. Шух ца бахь а, шун доьзалех мукъане а. Co Ieдaлaн кара гIахь, ас а, айса шу Iехийнера аьлла, берриг бехк сайна тIелоцур бу.

Нахана йукъахь резабоцуш гIовгIанаш йевлира.

– Iaьлбаг-Хьаьжа, ахь дуьйцург-м хьуна тхо нах ца хетачух тера ма ду, – элира Раджаб-Iелас массарна а тIера. – Хьо бехкевар-м хьехо а ца оьшура, уггар хала киртиг тIехIоьттича, хьо-хьуо а витина, тхо дIасадаьржар доцийла ца хаьа хьуна?

– Ахь кховдийна хьалхара некъ оха тIелацац, Iaьлбаг-Хьаьжа, – имаме хьаьжира Тозуркъа. – Тхуна гайта кхин некъ буй хьан?

Іaьлбаг цец ца велира церан жоьпах. Иза кхечу агIор хуьлийла а дацара.

– Аш дуьйцург къонахийн хабар ду, кIентий, – элира цо, массаьрга а ла а доьгIна. – ГIиллакхе, йохье девлла, хIаллакьхила бакъо йац вайн. Стенна оьшу иза? Хьанна хаьа, шо, ши шо, итт шо даьлча, йуха а маршонан гIуллакхна хьашт хила ма мега шу. Къонахий диэнна ца бо наноша. Уьш шарахь цхьаъ-шиъ волу халкъалахь. Шаьш кхоо деза аш, кIентий. Дуьхьало эрна йу. Тахана Iумма-Хьаьжера хаам кхаьчна соьга. Іaьндара масех бIe стаг валош, ЧIeбaрлa йухавеанера иза, амма йуха а иэшам хилла, вай санна, масех стагацa вeдда лела. Шайна луург, шен кIелхьарвала меттиг берг кIелхьарвала. Органал дехьахь, Теркйиcтeхь, ГIалгIайчохь, Гуьржex a, XIирийчохь а хIокху меттигашна генахь къайладовла. Мелла а хан йалийтина, шайн йарташка йухадоьрзур шу. Хьанна хаьа, вайна оьгIаздахана Iедал а хенан йохалла додала а ма мега.

– «Шу» бохуш ма Iа хьо даим а, айхьа ден дерг мa дaц хьан дуьйцуш?