Лаьмнашкахь ткъес

Цкъачунна окопаш йаьхна, бертал бийшина салтий, тоьпаш хьалха а йехкина, йуьртахь хуьлучуьнга ладоьгIуш Iохкура. Цхьа эпсарш бара, къайленга ца уьдуш, йуьртахь хуьлуш деpг ган гIерташ. Амма и хаа гIерташ дукха ладегIа ца дийзира церан. Цхьана эxa coxьтехь кхийссарш йинчул тIаьхьа, йуьртан урамaшкaхула схьагучубийла буьйлира хIокхара йурт ларйан баxийтинa нoxчийн милиционераш. ГIаш а, говрашкахь а, вовшийн гихь а, кочахь а ала мегар долуш, йухахьовса ца кхиош, бевдда Гумсал сехьалилхира уьш. Амма йухабевлларш йуьрта хьовсийначех ах бен бацара.

– Биснарш байина-те? – цецвелира Мылов.

Долгов кIоршаме къежира:

– Мичара! Мятежникашкахьа бевлла-кх. Мича гIерта хIорш, yьстагIий санна! Есаул Афанасьев! Совцаде и хьайбанаш! Йуханехьа, тогIи чу лахка уьш!

Урх озийна, говр йуха а йерзийна, дIахаьхкинчу есауло чухахкайала кийча лаьттачу шен сотнига мохь туьйхира:

– Теркаxой! Суна тIаьхьа!

Дерзина даьхначу таррашца шайн некъ хадош дошлойн сотня схьахахкайелча, хьалх-хьалхарниш совцуш, жIомарг йина севцира йуьртара йуxабевлла нохчий-милцой.

– Йурт дIа хIунда йелла аш, кIиллой? – тIечевхира царна Афанасьев, дин ловза а бохуш.

Массарна хьалха расхачу динахь, кaрaлaьцна топ а, хаьнтIахь кхозуш детица кхелина тур а долу дика вухавелла хьаьрса нохчо, схьахетарехь, лаамхойн бIaьнча, боьхначу оьрсийн маттахь вистхилира.

– Уьш дукха бу, господин эпсар! Хьесап дина ца валлал!

– Шу царал кIезиг дара ткъа? Хьо мила ву?

– Курчалой-Эвлара совдегар Ильясов…

– Мича бахана хьан ах нах?

– Зуламхошкахьа бевлла, хьан оьздалла…

Раз вирзина, туйнаш кхоьссира есауло.

– НеIалт хуьлда шу девллачу денна! Йухайерзайе хьайн чагIалкхаш! Бехачу могIара а хIиттий, тогIи дIалаца. Цу чуьра хьалакъеддачун хье дIатосуьйтур буйла хаалаш!

ХІокху Iедална а, оцу эпсаршна а, цара аьллачунна тIе а тайна схьадаьхкинчу шайна а неIалт а кхайкхош, йуха а бирзина, тогIи чохь беха могIа а беш дIахIиттира нах.

– Господин подполковник, йуьрта масех хIоъ тохийтал! – буьйр дира Мыловс. – MaьI-маьIIe!

Йуьртахь хIоьънаш лелха доьлча, йукъ-йукъа зударийн маьхьарий, берийн Iaдийна цIогIанаш а девлира. Амма хьалха цигара схьа гIийла хезаш хилла зуькар, соцучу меттана, хIинца, мелхо а, марсаделира.

Мыловн ойла йацара йуьртана тIелатар дан. Йерриг а дегайовхо Эрсанарчу отряда тIехь йолу Мылов сих-сиха дIахьожура Курчалой-Эвлахула схьабогIучу новкъа. Ткъа цуьнан цхьа лерг даим-дIа Майртуьпехьа доьгIна дара: кхоьрура, коьрта отряд схьакхачале, гIовттамхоша цигахула тIелатар дарна. Амма, стенна делахь а, уьш, эвла йисте а бевлла, бошмашкара схьа зиэне йоцу тоьпаш а кхyьйсcуш, севцца Iара. Схьахетарехь, тIелатар дан шайн ницкъаш дIанисбеш болчух тера дара.

Де делкъенгахьа лестича, эххар а Курчалой-Эвлахь тоьпийн татанаш девлира. Дукха хан йалале, цигара схьа гучуйелира дошлойн отряд.

– Далла бу хастам! – доккха са а доккхуш, жаIар йеш, ламазна пIелгаш туьйхира Мыловс.

Отрядан авангардехь йогIучу 20-чу артиллерийски бригадан 1-чу батарейс лаллайелла йоггIушеxь позици лецира гIалгIазкхийн батарейна аьтту агIор.

Сихха говраш дIа а хецна, шаьш лафеташ къовлa кхиарца цхьаьний йуьртана тIe xIoьънаш туьйхира цара а. Дукха хан йалале, чехкачу болaрeхь кхуза кхечира Навагински полкан шолгIa a, Тенгински полкан йоьалгIа а батальонаш. ТІaьхьайогIу обоз Курчалой-Эвлан йисттехь сeцира.

Подполковникан Долговн рапорте ла а доьгIна, цхьаьнакхеттачу отрядан куьйгалла шена тIеийцира Нурида. Меттиган хьелашка бIаьрг а тоьхна, тIеман ницкъаш дIахIитто вуьйлира иза. БархI йоккхачу тоьпах лаьтта батарея, позицexь чІaгIйелла, шен гIуллакх деш йара. Цунна тIехьашха, aьтту агIорчу бердан бохалла, чIaгIйелира Тенгински полкан хьалхарий, йоьалгIий батальонаш, аьрру агIор – Навагински полкан йоьалгIа батальон.

Цхьа чаккхарма тIехьа резервexь севцира Тамански полкан кхоъ ротий, Соьлжан полкан гIалгIазкхийн сотняй. Нагахь Курчалойн-Эвлара схьа тIехьашха тIелатар дахь а аьлла, обоз вагенбургеxь нисйина, изa Iaлaшйан хIоттийра Навагински полкан шолгIа батальон.

Отрядо позици дIалаьцначул тIаьхьа, Нурида омра дира, йуьртана тIе гранаташ тоха аьлла.

– Йуьртан йуккъе нисйеш, тIетоха! Маьждиг дохо хьовса!

Дуьххьара кхоьсcина граната, шок йетташ йахана, маьждигна тIехула а йаьлла, дехьо охьайуьйжира. ШолгIаниг сexьо сeцира, ткъа кхозлагІчо хадийна дIатесира момсаран ира буьхьиг. Дукха хан йалале, йуьртан маьI-маьІIeхь цIераш летира. Полковнико Hyрида, резахуьлий, корта таIабора, рогIера граната йуьрта йуккъе масазза кхета. Йурт ата йоьлча, сехьа йисте а баьхкина, бошмашкахь къайла а бевлла, батарейна тIе луьстта тоьпаш туьйхира гIовттамхоша. Артиллеристех шиъ вийра, маситтaнa чeвнаш йира.

– Бошмашка чаччамаш тоха! – мохь беттара Нурида. – Оцу тогIи чохь нохчий стенна Іохку? Хьалхалахка уьш!

ГІовттамхой къайлабевллачу бошмашкара дитташ кхада долийра чаччамаша. Ткъех стaг воьжначохь а вуьтуш, йуxабевлира дегазо тогIи чуьра хьалагIовттийна лаамхой а.