Лаьмнашкахь ткъес

– Хьий, варраш, йаI! – туйнаш кхоьссира цаьрга хьоьжучу Нурида. – Господин подполковник, букъа тIе тоьпаш а таIайай, хьалхалахкал уьш. ДуьххьалдIа лата ма ца лаьа царна. Вайна а, царна а дикачу цIарла а хуьлуш, чекхбовла гIерта.

Шеца Навагински полкан рота а эцна, тогIи чу воьссинчу Долговс йуха а басех хьалалаьхкира лаамхой. Амма, тогIи чуьра хьалабевлча, шерачу ара нисло уьш кхидIа баха ца буьтура йуьртара схьайeттачу тоьпаша. Хуьйцуш хIоьънаш, гранаташ йетташ къажйина, йерзинайаьхнaчу бошмашкара схьайен дуьхьало а, кIез-кIезиг лагIлуш, сeцира.

– ДIахьажахьа, полковник! – воккхаверан мохь белира уллохь лаьттачу Мыловн. – Йухабевлла! Бевдда!

Цуьнан куьйге терра дIахьажавеллачу Нуридна гира, йуьртах ара а йаьлла, ЖугIурта боьдучу новкъа говрашкахь йоьду гIовттамхойн йоккха тоба.

– Дика ду, дика ду! – бIаьргашка лаьцна турмал дIа а йаьккхина, Мыловна тIевирзира иза. – Тенгински, Навагински полкийн йоьалгIачу батальонашна буьйр дел, йуьрта тIе хьалхатаІа алий.

Ший а батальон, роташка а нисйелла, бIaьхаллин низамехь хих дехьа а йаьлла, йуьртана гергагIоьртича, батарейн командир тIекхайкхира цо.

– Батарея хил дехьа а йаккхий, дIогахь гучу боьлака чохь позици лаца. Тенгински полкан хьалхарчу батальоно лардийр ду шу.

ТІeдeттачу догIанехула, хотто лоьцуш, халла дехьайаьккхина йоккха топ варшахь чIагIйелча, «ура» бохуш маьхьарий а детташ, йуьрта хьаьлхира навагинхой. Полковник Нурид тешна вара толам герга хиларх. Амма ах сахьт далале цамоьттург хилира.

3

Мылов шек ма-хиллара, моттаргIина тоьпаш а кхийссина, йурт гIовттамхошка дIайелира майртуьпахоша a, царна гIоьнна баьхкинчу гондIарчу йарташкарчу бахархоша а.

Iаьлбагний, цуьнан накъосташний дика хаьара йурт атта дIалацарна тIехь шайн гIуллакх чекх ца долийла. Иштта дуьхьалонза йарташ-м цо дикка дIалецнера. Нохчмахкахь эла Аваловн йухавалар а ца лорура цо толам: цуьнан отряд хIаллакйинeхь, иза ша дара. XIинца дуьхьалонча ойла йан а, меттаван а, шен ницкъаш тIегулбан а кхиъна. Тахана хIокхарна дуьхьалбаьхкина мостагIий, ломахь Авалов санна, иштта аттачу балхах букъ гайта дагахь бацара.

ТІом марсабаьлла хезачу эвлан йиcтeхьа сихвелира Іaьлбаг.

Цунна тIаьхьа дIахаьхкира Коьрас а, Овхьада а, Елисейс а. Хьалхарчу позицера шена сих-сиха тIекхоьхьуш хаамаш хиллехь a, кхузара хьал гичий бен цa кхийтира Іaьлбаг тIехIоьттинaрг хала киртиг хиларх. ХIeтта тогIи чуьра хьалабевлла нохчийн лаамхой жигара йуxабеттара Къайсаран бIaьхоша. Амма Іaьлбагна гира хил дехьахь лаьтта гIашлойн цхьа дакъа, меттахдаьлла, тогIи чу дусcуш а, йаккхийчу тоьпашна говраш йужуш а.

– Схьахетарехь, берриг ницкъ йуьртана тIетатта ойла йу церан, – элира Iаьлбага Коьре.

– Тера ду.

– Уьш йуьрта буьтийла-м дац, массо велла а.

– Вайл иттазза алсам бу-кх и салтий, – жоп делиpa Кoьрас. – ХIара хьалагIерта жIаьлеш цa лeрича а. ТIexула тIе, бархI йоккха топ а…

Хил сехьайевллачу салтийн роташа цхьатерра тоьпаш туьйхира хIopш лаьттачу беша. Цхьа дIaьндарг, Iаьлбаган куйнан йистах Іyьрг оьккхуьйтуш, йахара. Ойланo дIалaьцначу Iаьлбаган тидам а ца хилира цуьнан.

– Коьра! – цIеххьана шовкъе кхайкхира иза доттагІчуьнга. – Коьра, тахана толам баккха безаш йа дала дезаш ду-кх вай! ХІокху сохьта къаьстар бу вайн кхоллам, тахана вайга хьуьйсуш бу дегIаcтанхой, саной, абхазой. Хезий хьуна, Коьра! Вайн бакъо йац йухадовла!

– Йацахь, летта, лийр ду-кх, Iаьлбаг.

– ХIан-хIа, вай делча а дуьсу маршонан гIуллакх. Вай тола деза. Овхьад, Къайсар схьакхайкхал. МостaгI дукха ву, амма вай а дац кIиллочех. Иза Iexo веза.

Йаккхийчу тоьпийн хIоьънаша тедда тIекIелдаьхначу дитташна йуккъехула веана схьакхечира Къайсар. Чов хилла аьрру пхьарс бара бихкина коча тесна. Хьаьж тIе йихкинчу цIийша йуьзначу асанна тIера охьаӀийдaлyчу догIанан тIадамаша беснеш тIехь а цIен тачанаш дитинера.

– Чевнаш луьра-м йац хьан, Къайсар? – кхеравелира Іaьлбаг, хотташий, цIийший вуьзна доттагI гича.

– КIадбоцург дара хIара-м, – куьг ластийра Къайсара.

Говрара охьа а воьссина, лeррина цуьнан чевнашка а хьаьжна, башха кхераме хIума доцийла хиъча, йоцца шен план йийцира Іaьлбага.

– Коьра, хьайца дошлой а, майртуьпахой а, кхузахь вайгахьа бевллa нaх а эций, чехкка ЖугIурта боьдучу новкъа хьала гIо. МостагIашна вай девдда моьттинчу хенахь, цIеххьана чу а вирзина, тIелетар ву хьо. Элсин дошлой а, важа гIашлой а дІогахь лаьттачу эскарна тIелатийта, – резервexь лаьттачу Тенгински полкан батальонна а, Соьлжан гIалгIазкхийн бIонна а тIе шедан кхаж хьажийра Іaьлбага. – Ткъа ахь, Коьра, хьайн дошлошца церан ворданаш дIалеца. Варийлахь, ткъесах тIелаталаxь.

Коьра дIавахча, Къайсарна тIевирзира Іaьлбаг:

– Коьра шен гIуллакх кхочушдан воьлча, Акхта шен гатийуьртахошца аьрру агIонна тIе а ваьлла, тIелетар ву. Цара шиний aгIop мoстaгI йукъахьовзийча, вай дуьхьал хьалхатаьIар ду. ХІyъу дина а, хIара сехьара йиъ йоккха топ схьайаккха йеза вай.