Мейрхан Абдильдин: негелі мір. Вып. 22

Выступление Т.А. Кожамкулова на заседании Ученого совета физического факультета КазГУ им. аль-Фараби, посвященном 60-летнему юбилею М.М. Абдильдина. 21.03.1998 г. Кожамкулов Т.А. Ученый об ученых. Ученые. Педагоги. Наставники. – Алматы: аза университеті, 2004. – С. 22-24.

ААМЫЗДЫ БАЛАЛЫ ШАЫНАН КЕЙБІР КРІНІСТЕР

Мейірхан БДІЛДИН

Мені Жке туралы естеліктерім трт жасымнан басталады. Екеумізді арамыз бес жас. 1942-1943 жылдар. Тоай ішінде, бір аралда, трамыз. йді жанында Ертіс зеніні айырыы аады. й деп ауыз толтырып айтып отыраным шымнан аланан шейін бір жер кепе й. Жерде трып, бл йсыматы тбесіне скісіз-а шыып кетуге болады. йнек орнына жары тссін деп алдыран бір лкен тесік бар. Сондытан бл йсымаымызды «Соыр й» деп атайтын. кемізді соыса алып кеткен. Есімде алан жандардан білетінім тек Жке, Жкенен екі жас кіші бала – Ерсайын жне зімні жем. Тек осылар. Шешемні (анамны) айда жргені есімде жо. Не ырдаы асты бригадасында ма, не бізбен тра ма, білмеймін.

міріміз дл индеецті балаларыны міріндей десе де болады. Жан-жаымыз ну орман, су, й дейтін же жо, ой дейтін ожа жо, бір жадай. Білетініміз кні бойы балы аулау, суа тсу, мойыл теру, ояна тза ру, таы да баса ызы тірліктер. Тама тапшы. Бір адамны шай іш, тама же дегені есімде жо. зімізбен зіміз кн креміз десе де болады. сіресе, ет деген нрсені крмейміз. Жке бертін келе айтатын, ала жаздай бізді колхозда, аса гіз сойылып, соны етін колхозшылара бліп берген екен. Бізді йге екі килограмдай ет тисе керек. Бар боланы осы.

Осындай иын кезде бізді аман алуымызда шіркін Жкені орны блек-а. Та сріден Жке балыа барамын деп жинала бастайды. Оан серік болып Ерсайын да трады. Тіпті, мен де оя- намын. Себебі, олардан алып ойсам, кні бойы аш боламын, бірге барсам – балыа тоямын. Жкедер арматарын ала сала тра жгіреді. Мен де зімше содарынан еремін. Маан: «Маа, сен ал!» – деп рсады, біра мен де алмаймын деп, зар еіреп, содарынан ере беремін. Бір кезде, биік шптерді арасына келгенде, тотап, адасып кетесі деп, содарынан ертіп алады.

Суа жете сала арма саламыз. арматар Жке мен Ерсайынны олдан жасаан бір заттары. айран Ертісті айырыы ай, бізді баытты балалы шаымызды асиетті суы, сол иын жылдары балыа толы болатын. Осы жаман арматармен жып-жылдам бірсыпыра балы стайтын. Мен болсам, армаа шанышатын, ызыл рт стап беремін. Балыты стай сала аршып жіберіп, тз себіп, ота пісіріп, рахаттанып арнымызды тойдырып аламыз. алан балыты аршып, жуып йге келеміз, жемізге береміз. Міне ет мселесі, соыс кезінде, осылай шешілетін. Балыа тойып аланнан со, тс кезінде, суа тсеміз, ойнаймыз. ке-шешесі іздеп жатан біріміз жо, дл табиатты балаларымыз, зімізше баыттымыз. Мен, кішкентай боландытан лі малту білмеймін. Жке мені стап алып бір таяздау деген жерге суа тастап жібереді. Суды аыны аттылау болса керек, мені домалатып алып бара жатады. Жке мз болып кліп, уып жетіп, мені ктеріп алады. бден орыан, су жтан мен, Жке мен Ерсайыннан, шортан крген шабатай ашамын. уып жетіп, стап алып, таыда мені суа тастайды… Айтпашы, шортан демекші! Бізді соыр йді маында шырлар болатын. Су тасып, кейін айтанда, осы шырларда су алатын, сумен бірге балытар алады. Бір кні, бір шырды ішінде бір лкен шортанды крдік. стаймыз деп суа тстік. Балалыымызды араызшы, олмен стамапыз. Біраздан кейін тсіндік, шортанны бір кзі соыр екен. Соыр жаынан екі бала келіп шортанды шап береді, біра, лгі обаан шортан, лып етіп олдарынан шыып кетеді. Бірнеше кн уре болды. Сйтіп жргенде, бір кні, «байлап ойан» шортанымыз із-тзсіз жо болды. Тегінде шпшілер стап алып кеткен болуы керек. кінгеніміз-ай.

Таы да бір ызы жадай. ысты бір тамаша, жайма шуа кні еді. Жке тоайда ояна деп ран тзатарын кремін деп киініп жатан. Шешем: «Сен айда барасы?» – Жке: «Тзатарымды арауа барамын!» – «Кгала, сені тзаыа соыр оян да тспейді, одан да сиырларды суата айдап бар» – деп, шешем жібермеді. Сиырларды суарып келгеннен со тзатарына барса, бір кк ит, тзаа тскен тлкіні блшектеп жатыр екен. Жке, орыпай, итке тая латырады. Басы бір блек, денесі, йрыы блек тлкіні Жке йге алып келді. ып-ызыл, керемет демі тлкі екен, кінгеніміз-ай. Ал, лгі кк ит деп, Жкені тая латырып жргені, кдімгі ккжал асыр екен. Жас кезімізде осындай да оиалар болан.