Мейрхан Абдильдин: негелі мір. Вып. 22

Осы орайда таы бір жадай еске тседі. Ертеректе, бізді май ауданында, брыныша айтанда Кетбек болысында, Райбай торы деген жйрік ат болан екен, ол атты иесі, елімізді ататы сыншысы, адірлі лкен адамы Алданор деген асаал болан. Торы атты, ары, жауыр, жаман днен кезінде Алдеке бір Райбай деген айыршы шалдан сатып алан, содан атты аты Райбай торы деп аталан. Осы ат Ертіс бойындаы Кереку, скемен аралыындаы ар жа, бер жаты мекен еткен елдерді астаы, тойдаы, басада атшабысында бйге бермеген. Райбай торы Алданор асаалды олында сегіз жыл трып, жиырма екі бйгені алдында келген. Бір рет екінші болып, ал бірінші болып Шкрімні а асасы келген екен дейді. Бір рет жолда жыылып, Шабандозы алып ойып,зі аттармен кмбеге шауып келген. Райбай торы 1924 жылы ауырып лген. Осы гімені бала кезімізде кемізден талай естігенбіз, біра Райбай торыны бкіл азастана паш еткен адам – азиз Нрпейісов. Бл кісіні Алматыда, «Жалын» баспасында 1977 жылы басылып шыан «Ашы сыры» деген кітпашасында Райбай торыны дейі гіме еткен. ызыы, бл кісі журналист, жазушы да емес, бкіл мірін ашылыа арнаан, кпті крген ария екен. Таы бір ызыы, бл кісі останайды адамы, ал Павлодар облысыны атын гімеге арау еткен. Осындай адамдар бізді елде де бар шыар. Бізді елді баса ататы жйріктері туралы жаза ма деген міттеміз.

Енді Клтай торы атты гімесіне айта оралайы. Атты Клтай торы деген аты елді азаматына байланысты. Атты алаш мінген осы адам болса керек, кейін бл жігіт соыстан айтпаан. Атты бйгеге жарататын Бден деген асаал еді, мытпасам ой фермасыны бастыы болатын. Ата шабатын бала – Бегім. Бл бала бізге жігіт болып крінетін. зі мыты, айлакер, ат сиырын білетін, жылы баан бала болатын. Клтай торыны басы атты, бір езу еді, сондытан оан шапанда басына ие болу оай болмайтын, ол тек Бегімні олынан келетін. Клтай торы атты баын ашуда осы бір талантты баланы лесі кп. Клтай торы бйгеге шапанша алам-салам, олы-солы болып крінетін, ал бйгеден бірінші болып келгенде Жануар ерекше слуланып, билеп келетін. «Шіркін жарыты-ай, бірінші болып келгенін біліп тр ой» – деп, халыты айтан сзін талай естігенбіз. Кейінгі кезде, тер аланда, Клтай торыа бізді Жке де шауып жрді. Біра бл кезде торы атты баы тайып, аяы кете бастаан кез еді. йткенмен де, Клтай торы ата шабу Жке шін андай абырой, андай уаныш болды десеізші. Космоса шанмен те.

Жкені негізгі шабатын аттары бл ызыл Ебек колхозыны Моряк деген кіші торы аты мен ызыл кк деген ат еді. Осы ызыл кк атпен аудандаы жетінші ноябрді талай бйгесіне атысан.

Жкені жас кезінде ата шабуда жеткен лкен жеісі бл Бестау колхозыны Сары бауыр атыны баын ашуда.

лі есімде, бізді йге жетінші ноябрді арсаында Бестау колхозыны бастыы апсалы келіп тсті. зі бір аылдаан, а ба, келіскен адам екен. Ноябрь бйгесіне осуа алып келе жатан Сары бауыр аты бар екен. Ат – жас ат. Осы ата шабуа кемнен Жкеді срап алды. Жке осы бйгеде Сары бауыр атты екінші келтірді. Тіпті, бірінші орын алуы да ммкін еді, егер Жке осы жас атты, жетінші ноябір мейрамыны лкен бйгесіне тсіп тран атты, сырын сл ертерек білгенде. Сйтіп Жке осы Сары бауыр атты баын ашты. Бл бйгеге Май ауданыны неше трлі аты шулы жйрік аттары атынасан. Соларды ішінде Жалтыр колхозыны оян жйрік А ср аты, Киров совхозыны екі жирені, баса да тамаша аттар. Жкені аты осы екі жиренні ортасында келген.

Таы да бір жйт. Жке мен ес білгелі, мектепте йтеуір бір басты болатын – комсомол йымыны хатшысы, учкомны бастыы, т.б. Жоары кластарда зімен бірге оыан балаларды лидері. зі жасы оитын, зі басты, арапайым, доса кмекке дайын тратын. ыздарды да жек крмейтін. Осы тста бір мысал. Жке тоызыншы класта. Сол кезде бізді колхоздан ыры шаырым жерде тратын Киров совхозыны жетінші класта оитын Амангл деген ызы н айтып ауданды Олим- пиадада бірінші орын алыпты. Осыны естіген Жке, ызды крмесе де, сыртынан натып, сол ыза лемен хат жазады. Ол хат Кировтаы мектеп директорыны олына тседі. Блар, йтеуір бл жасы нрсе емес деп, лгі ызды педсоветке (малімдер кеесіне) салады. ыз байс жылайды, бндай баланы білмеймін, крген емеспін, пле болды ой маан деп зар илейді. Не керек, біраз шата болып, ыз лдім-талдым дегенде зер мектеп абырасында алады. Кейін осы ыз бізді Жке оып жрген мектепке келіп оиды, себебі Киров совхозындаы мектеп тек жеті жылды мектеп болатын. Жке мен ыз бірінші рет бізді мектепте кездесіп, біріне-бірі нап, дл ауылды Ромео жне Джульеттасындай боланы. Бізді йге осы Амангл рбы ыздарымен келгенде шешеміз байс бден бігерленіп алатын.

Бізді тран йімізді алдында лкен ора болатын. ораа жары тсіп труы шін тбеде лкен тесік болатын. Сол тесікті тсына стол жазып Жке, жанында Жмаш деген досы бар, ыздара ле шыаратын. Мені болса, елді бріне жаясы деп, орадан уып шыады. Біра мен тбеге шыып, аырын білдірмей, тесікті тсына жата алып екі аынсыматарды жазан ледерін, шындытарын естіп, біліп алатынмын, елге жаятынмын.