Напісанае застаецца

Кат (садзіцца на калоду). Я і ногі вырву. I табе вырву… Ды не глядзі ты на яго ногі: якая цяпер ужо розніца — ці я спалю яго па частках, ці адразу? За сябе паклапаціся. Ты думаеш, мне вялікая ахвота расцягваць вас тут ды падсмажваць. Гэты, добра, маўчаў, а іншыя верашчаць, енчаць, галосяць — брыдка слухаць… Мне так здаецца, што і ты спачатку маўчаць будзеш, а пасаджу я цябе на кол ды падцягну разочкі са два, як таго доктара… Калі ерэтык не сазнаўся пасля гадзіннага катавання, значыць, ён надзвычай моцнага здароўя. А залішняя мяккасць… Раз мяккасць, два мяккасць, а там і самога на касцёр пацягнуць… Ты ўжо даруй! На рабоце я. Дарэчы, хлопчыку майму лепш. (Падае Скарыне шклянку вады.)

Скарына. Я вельмі рады… Дзякую вам. (Поіць Адверніка.)

Адвернік (прастагнаў). Францыск, дружа!..

Скарына. Юрый, любы мой! (Прыпадняў, прытуліў да сябе.)

Адвернік. Што ж гэта за суд такі, Францыск?! Гэта ж не святое судзілішча, а зборышча ваўкалакаў. За што ж яны, сыраеды пачварныя, льюць кроў нявінную?.. У нас жа яшчэ пры Вітаўце такіх суддзяў сабакам на корм кідалі. (Пасля паўзы, нібы ў забыцці.)

Пайшоў каток у лясок,
Прынёс каток паясок,

Скарына занепакоена прылажыў руку да лба Адверніка.

Пайшоў каток на ганачак,
Прынёс каток бараначак.

Скарына (тармосіць яго за плячо). Юрый! Што ты, Юрый?!

Адвернік. Не трывожся, Францыск, я так. Сынок мой, Сцяпанка, любіў гэту калыханачку. (Ціха спявае. Яму дапамагае Скарына.)

Пайшоў каток у лавачку,
Прынёс каток булавачку.

З’яўляецца Нунцый, услухоўваецца ў мелодыю.

Пайшоў каток на таржок,
Прынёс каток піражок…

Нунцый. Спяваюць? Кат пад іх дровы рыхтуе, а яны спяваюць.

Скарына (пасля доўгай паўзы). Песні гнеў і ярасць утаймоўваюць, мір і пакой чыняць, смутак і скруху адганяюць, жорсткае сэрца мякчаць і слёзы з яго, як бы з крыніцы, зводзяць.

Нунцый. Слязамі касцёр не пагасіш, доктар…

Адвернік. Мы не са слязамі, мы на касцёр з песняй пойдзем.

Нунцый. Калі Кат языкі не вырве. Дарэчы, пакліч Пісара.

Кат. Слухаю, святы айцец. (Выходзіць.)

Адвернік. Язык можна… Песні з душы не вырвеш.

З’яўляюцца Пісар і Кат.

Нунцый (Скарыне). Пройдуць вякі, пакуль нехта даведаецца пра тое, як вы тут трымаліся.

Скарына. I ўсё ж гэтыя вякі пройдуць. Патомкі нашы…

Нунцый. Патомкам доўга давядзецца чакаць, таму паслухайце самі. (Пісару.) Зачытайце!

Пісар (зачытвае пратакол). «Ерэтык, не назваўшы свайго імя, тройчы быў падцягнуты на дыбе і не войкнуў. Тады Кат прычапіў да яго ног калоду і падцягнуў ерэтыка зноў. Яго рукі выскачылі з суставаў, а жылы так расцягнуліся, што калода лягла на падлогу. Але ён толькі заскрыгатаў зубамі. Тады Кат падсунуў яму пад ногі жароўню з вуголлем. Калі ступні задымелі, ерэтык пачаў успамінаць маці…»

Кат. Успомніў маці, успомніць і сваё імя…

Пісар. Справа ў тым, святы айцец, што ён успамінаў не сваю, а вашу маці…

Скарына ўсміхаецца.

Нунцый (нічога не зразумеў). Не прыкідвайцеся, доктар, што вам не страшна.

Скарына (вельмі сур’ёзна). Не адчуваць страху не ўласціва чалавеку, а не ўмець пераносіць пакуты не да твару мужчыне.

Нунцый. Сёння я яшчэ магу дапамагчы вам, заўтра — не. Падпісвайце, доктар. I не шукайце прыгожай смерці.

Скарына. Прыгожая смерць здольная звязаць сучаснае з мінулым і будучым, ганебная — ніколі!

Нунцый. Шкада. Вельмі шкада, што ваш друг з-за вас будзе паміраць доўга і непрыгожа.

Адвернік. Пра што гэта ён, Францыск?

Скарына. Нунцый чакае нашай здрады.

Нунцый. Не будзе здрады, памраце і вы, доктар. Выбірайце, пакуль ёсць магчымасць.

Скарына і Адвернік спяваюць калыханку. Вяртаюцца ўсе ўдзельнікі суда. Стражнікі прысланяюць Адверніка да сцяны.

Працягвайце!

Iнквізітар. Ерэтык Скарына, як аднёсся Лютэр да таго, што вы выдалі сваю Біблію?

Скарына. Не ведаю, як Лютэру, а мне прыемна, што я яго апярэдзіў.

Сенатар. Вы, бадай што, апярэдзіце яго і на кастры.

Скарына. Можа стацца і так, толькі нас гэта не парадніць.

Інквізітар. Вы парушылі догмат і пастановы сусветных хрысціянскіх сабораў і аддрукавалі кнігі Бібліі не ў тым парадку, які прызнаны кананічным.

Адвернік. Ну дык складзі іх перад сабой у кананічным парадку, і справа з канцом.

Інквізітар (крычыць). Маўчаць!