Навелы

Нічога прыгажэйшага за Анцібы на фоне Альпаў пад вячэрнім сонцам я ніколі не бачыў.

І не ведаю, чаму мне прыгадваецца старажытнасць, усплываюць у памяці Гамеравы радкі; гэта — горад антычнага Ўсходу, гэта — горад з «Адысеі», гэта — Троя! Хоць яна і стаяла далёка ад мора.

Пан Марціні дастаў з кішэні даведнік Сарці і пачаў чытаць: «Горад паходзіць ад калоніі, заснаванай факейцамі з Марселя каля 340 г. да Божага Нараджэння. Яны далі яму грэчаскую назву Анціпаліс, гэта значыць «супрацьгорад», таму што ён сапраўды ляжыць насупраць Ніцы, таксама марсельскай калоніі.

Пасля захопу Галіі рымляне зрабілі з Анцібаў муніцыпію — яго жыхары карысталіся аднолькавымі з рымскім горадам правамі.

З эпіграмы Марцыяла мы ведаем, што ў свой час...»

Ён казаў далей. Я спыніў яго: «Мне ўсё роўна, што тут было. Я кажу вам, што ў мяне перад вачыма горад з «Адысеі». Берагі Азіі і Эўропы падобныя, але тут, на другім канцы Міжзем'я, усё інакш, і ўва мне абуджаюцца ўспаміны пра гераічныя часы».

Я пачуў чыесьці крокі і павярнуўся — жанчына, высокая чарнявая жанчына ступала па дарозе, якая вядзе ўздоўж мора на мыс.

Пан Марціні прашаптаў, гучна націскаючы на апошнія склады: «Ведаеце, гэта пані Парыс!»

Не, я не ведаў яе, але гэта імя, імя траянскага пастуха, сугучна злілося з маімі марамі.

Я ўсё ж спытаўся: «А хто яна, пані Парыс?» Ён, здавалася, абрадаваўся, што я не чуў гэтай гісторыі.

Я паўтарыў, што зусім не ведаю яе, і паглядзеў услед засяроджанай жанчыне, якая, важка, павольна ступаючы — так, пэўна, хадзілі старажытныя кабеты, — аддалялася, не заўважыўшы нас. Ёй было недзе пад трыццаць пяць, і яна заставалася прыгожая, вельмі прыгожая, хоць і трохі поўная. Вось што мне расказаў пан Марціні.

II

Пані Парыс, да замужжа Камбеломб, за год да вайны 1870 г. выйшла за пана Парыса, чыноўніка. Маладая дзяўчына была настолькі танюткая і вясёлая ў той час, наколькі мажная і сумная цяпер.

На жаль, ёй дастаўся пан Парыс — адзін з тых пузатых мужчын на маленькіх нагах, якія шпарка ходзяць у заўсёды абвіслых штанах.

Пасля вайны ў Анцібах стаяў толькі адзін лінейны батальён пад камандай пана Жана дэ Кармелена. Малады афіцэр меў узнагароды за кампанію і зусім нядаўна атрымаў чатыры галуны.

Ён вельмі нудзіўся ў крэпасці — душнай кратоўні за двайным непарушным мурам, і таму часта хадзіў гуляць на мыс у сасняк, які выстаяў пад усімі марскімі вятрамі.

Тут ён напаткаў пані Парыс, бо яна таксама ў летнія вечары прыходзіла сюды падыхаць свежым паветрам пад шатамі дрэў. Як пакахаліся яны? Хто ведае? Яны сустракаліся, глядзелі адно на адно, а калі не бачыліся, напэўна, згадвалі свае спатканні. Успамін пра чарнавокую, цёмнавалосую, белатварую маладую жанчыну, вобраз прывабнай і свежай дачкі поўдня з прыгожай белазубай усмешкай доўга не ішлі з галавы афіцэра, які крочыў далей і замест таго, каб дакурыць цыгару, пачынаў жаваць яе. А аблічча ладнага каменданта ў залатым мундзіры і ў чырвоным галіфэ, яго твар з завітымі светлымі вусамі мусілі паўставаць перад вачыма пані Парыс, калі яе дрэнна паголены і неахайны, куртаты і пузаты муж сядаў вячэраць.

Яны сустракаліся і, магчыма, пачалі ўсміхацца на кожным спатканні; яны бачыліся і падумалі, што ведаюць адно аднаго. Неяк ён, мусіць, прывітаў яе. Яна здзівілася і ледзь-ледзь, якраз настолькі, каб не быць няветлівай, кіўнула яму. Але праз два тыдні яна ўжо здалёк, а не зблізу адказвала на яго вітанні.

Ён загаварыў першы. Пра што? Напэўна, пра захады сонца. І яны разам любаваліся імі, часцей пазіраючы ў вочы адно аднаму, чым на небасхіл. І штовечар два тыдні гэта заставалася адзінай і звычайнай прычынай для кароценькай размовы.

Потым яны асмялелі і, размаўляючы, прайшлі некалькі крокаў разам. Але вочы іх казалі ўжо безліч патаемных, запаветных, салодкіх слоў, рэха якіх чуецца ў пяшчоце, ва ўзрушаным позірку, слоў, ад якіх мацней б'ецца сэрца, таму што вочы лепш за прызнанне гавораць пра тое, што хаваецца ў душы.

Пасля ён узяў яе за руку і шапнуў тыя зразумелыя кожнай жанчыне словы, пра якія яна даўно здагадваецца, хоць і робіць выгляд, што не чуе іх.

Яны дамовіліся, што будуць любіць адно аднаго, але не пераступяць мяжы цнатлівасці і сяброўства.

Яна б так ніколі і не пайшла далей гэтых пяшчотных адносін, але ён, ён хацеў большага і штодня ўсё настойлівей прагнуў яе і патрабаваў саступіць.

Яна не саступала, адмаўляла яму, здавалася непахіснай.

Зрэшты, аднаго вечара яна быццам незнарок сказала:

— Мой муж паехаў у Марсель. Ён там прабудзе чатыры дні.

Жан дэ Кармелен укленчыў каля яе ног, молячы сёння ж у адзінаццаць вечара прыняць яго. Але яна і слухаць ні пра што не захацела і раззлаваная вярнулася дамоў.

Цэлы вечар камендант быў не ў гуморы. А на другі дзень ад самай раніцы ён у лютасці сноўдаўся па ўмацаваннях ад школы барабаншчыкаў да школы пехацінцаў і караў спагнаннямі афіцэраў і салдатаў, быццам кідаў каменнем у натоўп.

Але за снеданнем у канверце пад сурвэткай ён знайшоў тры словы: «Вечарам, у дзесяць». І без дай прычыны ён падарыў пяць франкаў афіцыянту.