Навелы

Я ішоў па гэтым доўгім шляху, які вядзе ад Сан-Рафаэля да Італіі, падобны на велічны і зменлівы тэатральны дэкор, створаны быццам для таго, каб на яго фоне ставіць усе зямныя паэмы пра каханне. І мне думалася, што ў гэты край — ад Канаў, дзе выхваляюцца багаццем, да Манака, дзе гуляюць, — людзі едуць толькі каб пафанабэрыцца і распусціць грошы, каб пад гэтым прыгожым небам, сярод ружаў і памеранцаў пладзіць самыя брыдкія заганы, дурныя намеры, ганебную пажадлівасць і выказаць дух чалавечы такім, які ён ёсць — рабскі, цёмны, марны і хцівы.

Раптам у глыбіні адной з тых маляўнічых заток, што хаваліся за кожным пагоркам, каля падгор'я, я заўважыў чатыры ці пяць вілаў, якія глядзелі вокнамі на мора. За імі ў дзвюх дрымучых і, пэўна, непраходных лагчынах шумелі векавечныя яліны. Хараство аднае хаткі спыніла мяне: белы дамок з карычневымі панелямі да самага даху апавілі ружы.

А сад! Барвяны абрус кветак і траў стракацеў на зямлі ў гарэзным свядомым беспарадку. Газон таксама тануў у фарбах, абапал прыступак духмяна цвілі кветкі, з вокнаў на сляпуча-белы фасад ападалі блакітныя і бурштынавыя гронкі, а на тэрасе з каменнымі балясамі над уваходам раслі гірлянды вялікіх, пунсовых, як кроплі крыві, званочкаў.

Доўгая расквітнелая аранжарэя за домам вяла ў бок падгор'я.

На дзвярах дробнымі залатымі літаркамі было выведзена: «Віла Мінулага».

Я спытаўся ў сябе, які паэт, якая чараўніца жылі ў ім, чыя натхнёная самотная душа натрапіла на гэты куток і пабудавала тут казачную хатку, якая нібы расла ў аправе з кветак.

Крыху далей на дарозе працаваў каменячос. Я спытаўся ў яго, хто гаспадар гэтага чароўнага дыямента. Той адказаў:

— Пані Жулі Рамэн.

Жулі Рамэн! Калісьці ў дзяцінстве я столькі чуў пра яе, вялікую акторку, саперніцу Рашэль.

Ніводную акторку так не любілі, ніводную жанчыну так не кахалі! Колькі дуэляў і самагубстваў праз яе, колькі прыгод і скандалаў! Які ж цяпер год спакусніцы? Шасцідзесяты, сямідзесяты, семдзесят пяты? Жулі Рамэн! Тут, у доме! Жанчына, якую абагаўлялі самы вялікі музыкант і самы славуты паэт нашай краіны! Я памятаю, калі мне было дванаццаць, у Францыі грымнулі чуткі пра яе ўцёкі на Сіцылію з адным пасля шалёнага разрыву з другім.

Аднаго вечара, пасля прэм'еры, калі зала пляскала ёй паўгадзіны і выклікала на паклоны адзінаццаць разоў, яна, як гэта рабілася ў той час, села ў паштовую карэту разам з паэтам і паехала. Яны пераплылі мора і кахаліся на старажытнай выспе, дачцэ Элады, у засені неабсяжнага апельсінавага гаю, які атуляе Палерма і завецца «Залатая Ракавіна».

Гаварылі пра іх узыход на Этну, пра тое, як абняўшыся яны схіляліся над вогненным жаралом, быццам хацелі кінуцца ў агнядышную зеўру.

А паэт памёр і пакінуў нашчадкам мройлівыя вершы, чыя пранікнёнасць чаравала цэлае пакаленне, а летуценнасць і загадкавасць паказалі новыя шляхі пачаткоўцам.

Кампазітар таксама пайшоў ад нас, кінуты тою, каму ствараў бессмяротную музыку, музыку перамогі і роспачы, музыку болю і гневу.

А яна, яна была тут, у дамку сярод кветак.

Я не стаў вагацца і пазваніў.

Мне адчыніў маленькі, гадоў васемнаццаці слуга, нягеглы, з нязграбнымі рукамі. Я напісаў у візітцы шляхетны камплімент і выказаў гарачае жаданне пазнаёміцца. Магчыма, акторка чула маё імя і прыме мяне.

Слуга пайшоў і неўзабаве паклікаў мяне за сабой; я апынуўся ў чыста прыбраным строгім пакоі ў стылі Луі-Філіпа, абстаўленым цяжкай халоднай мэбляй, з якой маладая шаснаццацігадовая пакаёўка здымала чахлы, выказваючы пашану да госця.

Я застаўся адзін.

На сценах віселі тры партрэты: акторкі ў нейкай ролі, паэта, адзетага ў даўгі прыталены сурдут і ў кашулі з жабо тагачаснае моды, а таксама музыкі за клавесінам. З яе партрэта, выкананага ў стараннай, дакладнай, вытанчанай і сухой манеры, мне ўсміхаліся блакітныя вочы мілай, капрызнай жанчыны.

Усе яны, здавалася, ведалі свой лёс.

Адусюль веяла мінулым і даўніной, усё нагадвала людзей, якіх больш няма.

Дзверы адчыніліся, і ў пакой увайшла маленькая старэнькая жанчына. Валасы яе, зачасаныя на роўны радок, і нават бровы былі сівыя, і яна нагадвала імклівую жвавенькую мышку.

Яна падала мне руку і сказала маладым, гучным і высокім голасам:

— Дзякую, пане. Вельмі прыемна, што сённяшнія мужчыны не забываюцца на колішніх жанчын. Сядайце.

Я расказаў, як мяне прывабіў яе дамок, як я даведаўся пра імя гаспадыні і пасля ўсяго не змог адолець жадання пазваніць у дзверы.

Яна адказала:

— Мне больш за ўсё прыемна, пане, што вы — першы, хто вось так завітаў сюды. Калі я ўбачыла вашу візітку і прачытала дарагія сэрцу словы, я задрыжала, нібы да мяне завітаў стары сябар, які памёр гадоў дваццаць таму.

Я сама ўжо даўным-даўно мёртвая, пра мяне ніхто не думае і не згадае да таго дня, калі я пайду на скон; вось тады ўсе часопісы цэлыя тры дні будуць гаварыць пра Жулі Рамэн. У іх будуць анекдоты, інтымныя падрабязнасці, згадкі і ўзнёслыя прамовы. А пасля — ні слова.

Яна змоўкла і, памаўчаўшы, сказала:

— Доўга чакаць не прыйдзецца. Некалькі месяцаў, колькі дзён, і ад гэтай, пакуль жывой старэнькай жанчыны застанецца адно маленькі шкілет.