Навелы

– Але ж іголка пакідае сляды?

– Не адразу іх пазнаеш, калі іголка вельмі тонкая. І хто іх тады асабліва шукаў?.. Вас не ўразіла тая акалічнасць, што абедзве жонкі Дзюрука прычэсваліся перад смерцю? Тут міжвольна напрошваецца вывад, што ён сам узяўся прычасаць іх нанач і выкарыстаў момант, калі яны, седзячы да яго спіной, прыгнулі галаву.

– Магчыма, але ж і ён памёр.

– Старэючы, яшчэ больш закаханы ў Далорэс, ён мог забыцца і адкрыць ёй свой сакрэт. Ведаючы спосаб і баючыся, што ён калі-небудзь яе заб'е, альбо ўзненавідзеўшы мужа фізічна, яна яго нарэшце прыкончыла.

– Гісторыя выключная, але паверыць можна, – сказаў Бертран Шміт.

Памаўчаўшы, ён запытаў:

– Ну, а як сябе адчувае маркіз дэ Буаньі?

– Жыве і сёння ў добрым здароўі, – паведаміў доктар.

Кар'ера

У майстэрні жывапісца Бельтара кожную трэцюю суботу збіраліся: дэпутат Ламбер-Леклерк (цяпер ужо намеснік міністра фінансаў), раманіст Сіўрак і Фабер, аўтар п'есы «Кароль Калібан», з поспехам пастаўленай у тэатры Жымназ.

Аднойчы вечарам Бельтара пазнаёміў сяброў з маладым правінцыялам, сваім дваюрадным братам, якому вельмі хацелася стаць літаратарам.

– Гэты хлопец, – сказаў ён ім, – напісаў раман, па-мойму не горшы, чым у іншых. Прашу цябе, Сіўрак, прачытай, калі ласка. Мой брат нікога не ведае ў Парыжы, ён інжынер і жыве ў Баё.

– Шчаслівы чалавек! – прамовіў Фабер. – Вы напісалі кнігу, вы жывяце ў правінцыі і вы нікога не ведаеце? Лічыце, што вам пашанцавала, пане мой. Пачнуць спрачацца, хто першы выявіў скрыты талент, – і, калі вы зможаце ўдала стварыць вакол сябе легенду, праз год вы станеце больш славутым, чым сам Сіўрак, наш друг. Адно я вам, галубчык, параю: не высоўвайцеся… Баё! Гэта так добра – Баё… І зусім не таму, што ў вас няма асабістага абаяння, пане мой, а проста – чалавечая прырода церпіць геніяў толькі на адлегласці.

– Прыкіньцеся хворым, – аўтарытэтна параіў Ламбер-Леклерк. – На хваробе многія зрабілі бліскучую кар'еру.

– І чым бы ты ні займаўся, – дадаў Бельтара, – не кідай сваёй спецыяльнасці. Спецыяльнасць – найлепшы назіральны пункт для творчасці. Калі ты замкнешся ў сценах кабінета, ты будзеш пісаць кнігі на прафесійным узроўні, складзеныя як мае быць і нудныя да немагчымасці.

– Дурань! – пачуўся рэзкі голас Сіўрака. – «Спецыяльнасць – найлепшы назіральны пункт…» Як можаш ты, разумны чалавек, паўтараць падобныя штампы? Калі пісьменнік не знаходзіць матэрыялу ў сабе, ніякі «пункт» яму не паможа. Хіба Пруст выходзіў з дому? А Талстой выязджаў з Яснай Паляны? Калі ў яго пыталіся, хто такая Наташа, ён адказваў: «Наташа – гэта я». А Флабер…

– Выбачай, – не згадзіўся Бельтара. – Талстога акружала вялізная сям'я, і ў гэтым адна з крыніц яго сілы. Пруст наведваў рэстаран «Рыц», меў шмат сяброў, у якіх заўсёды мог пачарпнуць патрэбную інфармацыю. Што датычыцца Флабера…

– Ніхто не спрачаецца, – перабіў Сіўрак, – але ўяві сабе Пруста без велікасвецкіх тэм… У яго б знайшлося, што сказаць… Ён аднолькава цікава гаворыць і пра сваю хваробу, і пра сваю спальню, і пра сваю старую служанку. Між іншым, я магу прывесці прыклад, які цябе цалкам пераканае, што нават самага дасціпнага розуму, пастаўленага ў найлепшыя ўмовы для назірання, мала, каб стварыць мастацкую рэч. Наш друг Шалон… У каго было больш часу і магчымасцей назіраць за рознымі пластамі грамадства? Шалон бачыў, і вельмі блізка, пісьменнікаў, мастакоў, камерсантаў, акцёраў, палітычных дзеячаў, дыпламатаў, быў сведкам самых патаемных сцэн чалавечай камедыі. А якія вынікі? На жаль, мы гэта ведаем!

– Шалон! – умяшаўся Ламбер-Леклерк. – А што з ім здарылася? Хіба ў каго з вас ёсць весткі пра Шалона?

– Мы заходзім у адну і тую ж кнігарню, – растлумачыў Сіўрак, – і я там зрэдку яго сустракаю, але ён робіць выгляд, што мяне не бачыць.

Малады правінцыял нахіліўся да гаспадара і ціха запытаў, хто такі Шалон.

– Сіўрак, – папрасіў Бельтара, – раскажы гэтаму хлопцу пра кар'еру Шалона. Для юнакоў прыклад павучальны.

* * *

Сіўрак выпрастаўся, сеў на край канапы і загаварыў. Голас у яго быў скрыпучы, кожны склад ён нібы адкусваў зубамі. Апавяданне ён пачаў так:

– Не ведаю, малады чалавек, ці чулі вы пра клас рыторыкі ў ліцэі Генрыха Чацвёртага, выпуск 1893 года. Гэты ліцэй, што суседзіць з Пантэонам, даў не менш выдатных выхаванцаў, чым Эколь Нармаль, адкуль выйшлі – Тэн, Прэво-Парадоль, Сарсэ і Эдмон Абу. Клас рыторыкі быў, як мне гаворыць кожны раз пры сустрэчы адзін з нашых былых настаўнікаў, «аранжарэяй славутых людзей», паколькі там вучыліся адначасова Бельтара, Ламбер-Леклерк, Фабер і я. Ламбер-Леклерк, як і тады ўжо, рыхтаваўся да грамадскай дзейнасці: разам з Фаберам пасля заняткаў любіў ацірацца на скачках…

– Ты хоць чын мой паважай! – нахмурыўся намеснік міністра.