Навелы

– Я сам не разумею, доктар… Вечарам Бланш, як звычайна, зайшла ў туалетны пакой. Перад сном яна заўсёды доўга прычэсваецца… Яна не вярталася, але я спачатку не прыдаў гэтаму значэння. І толькі праз гадзіну, занепакоіўшыся, паклікаў яе. Адказу не было, і я ўвайшоў… Яна сядзела непрытомная, з распушчанымі валасамі… Побач на падлозе валяўся грэбень… Каб не спінка крэсла, яна б упала таксама.

– Вы кажаце «непрытомная»? Значыць, тады яна яшчэ не была мёртвая?

– Напэўна, была, бо да свядомасці яна так і не прыходзіла. Але тады я не здагадваўся. Я перанёс яе ў нашу спальню. Яна не паварушылася.

– Скажыце, апошнімі днямі ёй зрабілася горш?

– Не, доктар… Наадварот, учора за абедам яна была нават весялейшая.

– Як вы думаеце, былі ў яе карыстанні яды, наркотыкі? Магла яна прыняць што-небудзь такое?

– Ні ў якім разе, доктар… Толькі з майго дазволу. Я ўважна агледзеў спальню і туалетны пакой і не знайшоў ні флакона, ні цюбіка, ніякага прадмета, які выклікаў бы падазрэнне. Лякарствы, што захоўваліся ў белай шафцы, былі ўсе прапісаны мною. Я абследаваў цела. Ні драпіны, ні сіняка… Ніякіх пашкоджанняў. І я прыняў рашэнне.

– Пан Дзюрук, – сказаў я з горыччу. – Гэта вельмі сумна, але я не магу без экспертызы выдаць вам пасведчанне… Зрабіўшы так, я меў бы сур'ёзныя непрыемнасці ад органаў цывільнага нагляду. Прыйдзецца труп анатаміраваць з удзелам доктара-крыміналіста.

– Так, так, гэта неабходна, – адказаў ён. – Я сам хачу ўсё высветліць.

Анатаміраванне дало адмоўныя вынікі. Сэрца жанчыны не было кранута. Не знойдзена слядоў ні закупоркі сасудаў, ні разліцця крыві. Ніякіх доказаў натуральнай смерці. З другога боку, ніякіх слядоў атруты ў вантробах, ніякіх раненняў, а значыцца, ніякіх падстаў, каб прызнаць гвалтоўную смерць.

Вывад экспертаў быў аднагалосны: прычына смерці – параліч сэрца, што магло задаволіць закон, але не ўмяшчалася ў розум.

Пахаванне было ўрачыстым. З Арманцьера прыехаў палкоўнік, пастарэлы, згорблены, прыбіты горам. Да зяця ён аднёсся прыхільна, і яго прысутнасць прымусіла жыхароў Пон-дэ-Лёра быць ветлівымі з Геркулам Дзюрукам.

* * *

Ніхто б не паверыў, што пасля такой драмы мадам Фраман выйдзе замуж за Дзюрука. Я нават спадзяваўся, што яна наогул перастане з ім сустракацца, бо сам быў моцна закаханы ў Мацільду Фраман. Нельга сказаць, што яна была прыгожая. У яе абліччы было нешта схематычнае. Нос і падбародак стваралі як бы два падобныя трыкутнікі, нарысаваныя вельмі ж бо правільна, затое насмешлівыя вочы і рыжыя валасы падкрэслівалі белізну твару, ад якога веяла цяплом і душэўнай мяккасцю. Зусім юная ўдава архітэктара Фрамана (будаўніка завода ў Кеснэ), яна са свайго дома зрабіла рай для халасцякоў і асабліва для тых, хто, як я, любіў музыку. Убачыўшы, што яна не парвала сваёй дружбы з мулатам, я паспрабаваў без канкрэтнага абвінавачвання, паколькі ў мяне не было належных фактаў, пераканаць яе. Усміхнуўшыся, яна сказала:

– З гэтага нічога не будзе, дарагі доктар… Розум мне сведчыць, што вы гаворыце слушна, але…

– Але што? Вас зачаравалі?

– Ваша праўда, доктар… Тут нейкая магія.

Праз год пасля смерці Бланш яна стала, нягледзячы на бурныя пратэсты ўсіх яе сяброў, другой уладаркай замка Клеры. Пон-дэ-Лёр асудзіў яе рашэнне. Новую сям'ю Дзюрукаў грамадства не прызнала, і мы страцілі цудоўную гаспадыню дома. Мулат, які затаіў злосць за маю да яго варожасць, забараніў жонцы карыстацца маімі медыцынскімі паслугамі. Я перастаў з'яўляцца да іх. Ад слуг мы ведалі, што жывуць яны як быццам шчасліва. Муж і жонка час ад часу разам прыязджалі ў Парыж. Дзюрук арганізаваў каля сябе невялічкую фабрыку харчовых кансерваў і гэтым займаўся. Праз некалькі месяцаў пра іх забылі.

У 1901 годзе, разгарнуўшы «Руанскую газету», я прачытаў пад назвай «Супадзенне ці злачынства» заметку аб смерці беднай Мацільды. Акалічнасці на дзіва нагадвалі тое, што я сам засведчыў калісьці. Лекар, выкліканы ўночы (гэта быў мой калега Фурэ), знайшоў нябожчыцу, як і я, распасцёртай на ложку, з распушчанымі валасамі. Ніякіх слядоў гвалту: ні пабояў, ні сімптомаў атручвання. І хоць я меў зуб на гэтага Фурэ (калега мой не вызначаўся сумленнасцю), аднак наладзіў з ім сувязь, і мы разам адправіліся ў Эўро да пракурора рэспублікі, каб скіраваць яго ўвагу на незвычайнае падабенства смерці дзвюх жанчын. Ён цалкам з намі згадзіўся, даручыў анатаміраваць труп аднаму з лепшых судовых экспертаў, які знарок прыехаў з Парыжа, і загадаў трымаць Дзюрука пад наглядам да высвятлення справы.

Выгляд у мулата быў журботны, але ён ані не трывожыўся.

Другое анатаміраванне, гэтак жа як і першае, было адмоўным.

– Ніколі ў маёй практыцы, – сказаў нам спецыяліст, – я не сустракаў больш цёмнага факта… Мыш'як? Не… Алкалоіды? Не…

– Ёсць яды, што не пакідаюць слядоў.

– Так… Вядома… Але ж трэба даказаць, што іх меў пры сабе абвінавачаны… Купіць іх цяжка… Асабліва яму… Кожны аптэкар, хто яго бачыў, адразу б успомніў… Яго партрэт і прыкметы мы паслалі ва ўсе навакольныя аптэкі і нават у Парыж. Ні ў адну з іх ён не заходзіў, калі не лічыць звычайных пакупак.

– А ці не мог ён прывезці з Афрыкі туземных ядаў?