Навелы

Некалькі месяцаў мулат ездзіў туды і сюды паміж Парыжам і Пон-дэ-Лёрам, дарваўшыся да раскошнага жыцця, асыпаючы падарункамі гаспадынь тых дамоў, дзе яго прымалі. У кастрычніку ён купіў замак Клерысюр-Ітон, і тады ўсюды загаварылі, што ён збіраецца ажаніцца са сваёй кузінай. Грамадская думка не ўхваліла гэтага намеру. Можна не сумнявацца, што весткі, сабраныя мясцовым панствам пра Геркула Дзюрука і, асабліва, пра яго бацьку, былі добрыя. Ніхто не адмаўляў, што мулат быў вельмі багаты, а Бланш дзяўчына бедная. І ўсё ж ці досыць гэтага, каб палкоўнік згадзіўся прынесці ў ахвяру сваю дачку? У Пон-дэ-Лёры меркавалі іначай.

Але там не ведалі, што Бланш нічым не выяўляла непрыхільнасці да сваяка мулата, а яе бацькі не вельмі гналіся за чужым багаццем і не прымушалі яе. Наадварот, яна сама дамаглася, каб шлюб адбыўся па ўзаемнай згодзе і як мага хутчэй. Калі Геркул Дзюрук пасяліўся ў Клеры, кажуць, што Бланш са сваёй маці даволі доўга гасцявала там, кіравала работамі па аздабленню замка і паводзіла сябе як гаспадыня. Абурэнне было агульным, і некалькі юнакоў, закаханых у Бланш, з гневам адвярнуліся ад палкоўніка. Каб яны маглі бачыць, як аднойчы выпадкова давялося мне, з якім запалам Бланш углядалася ў цёмны твар свайго Атэла, ці, яшчэ лепш, каб яны ўбачылі захапленне дзяўчыны, калі, седзячы на беразе ракі Лёр, яна любавалася адлюстраваным у вадзе бронзавым целам свайго сапраўды цікавага сваяка, яны б астылі адразу.

* * *

Вянчанне адбылося ў капліцы Клеры. Пышнага вяселля не рабілі. Маладыя паехалі ў Судан, бо Геркул Дзюрук хацеў праверыць там свае плантацыі. Палкоўнік, якому зяць пакінуў пенсію, вызваліўся ад службы ў «Прамысловым клубе» і перабраўся на радзіму сваёй жонкі каля Арманцьера. Калі маладыя Дзюрукі вярнуліся, некалькі асоб, у тым ліку натарыус Пельто, запрасілі іх на абед.

– Ну, і як яны? – запытаў я ў натарыуса.

– На маю думку, – адказаў той, – яны кахаюць адно аднаго… І ўсё ж, на яе месцы, я не быў бы спакойны… У гэтым чалавеку, пры ўсіх яго культурных манерах, ёсць нешта дзікае.

– А пра свае справы ён расказваў? – зусім натуральна пацікавіўся я, паколькі і сам уклаў невялікую суму грошай у «Таварыства бавоўна-каўчук».

– Ну, вядома… Але ўсё куды горш, чым я меркаваў спачатку… Баюся, што праз некаторы час мы расчаруемся… Ёсць рахункі, якіх я проста не разумею.

Так да канца ніхто і не разабраўся ў дзейнасці Геркула Дзюрука. Пэўнымі з'яўляюцца тры факты: акцыянеры не атрымалі ні аднаго су прыбытку, «Таварыства», праіснаваўшы некалькі цяжкіх гадоў, збанкруцілася, сам жа Геркул застаўся пры сваім багацці. Гэтая нячыстая камбінацыя адшыла ад мулата ўсіх, хто некалі добра ставіўся да яго. Геркул і Бланш замкнуліся ў сваім замку і нікуды не выязджалі.

Гадоў праз чатыры, а можа, праз пяць пасля іх жаніцьбы, дакладна не памятаю, мяне ўпершыню запрасілі ў Клеры. Бланш Дзюрук нейк дзіўна змянілася. Гэта слаўная жанчына, што была для мяне ўвасабленнем сілы і стойкасці, страшэнна схуднела. Яна стала нервовай, яе фламандскі румянец знік, вочы ўваліліся і палінялі. Я не знаходзіў ні праяў туберкулёзу, ні слядоў іншых захворванняў. Парушэнняў арганічных функцый не назіралася, але фізічныя прычыны гэтай змены вызначыць было няцяжка. Яе муж, чалавек ненасытнай пажадлівасці і, па ўсім відаць, наравісты і люты, яе вельмі стаміў. Некалькі разоў яна была цяжарнай, але дабром гэта не канчалася.

А тут яшчэ дадаліся сардэчныя трывогі. З таго часу як Бланш пачала траціць сваю прывабнасць, ён стаў здраджваць ёй. Спачатку, калі Дзюрук лавіў сельскіх дзяўчат, Бланш прыкідвалася, што не бачыць, спадзеючыся, паправіўшы сваё здароўе, вярнуць і мужа. Потым ён пусціўся ў залёты да маладой жанчыны з Пон-дэ-Лёра Мацільды Фраман, удавы архітэктара. Я яе добра ведаў, жанчына сумленная, але Геркул Дзюрук прыставаў як смала. Бланш увесь час пыталася ў мяне пра сваю саперніцу, горка плакала і скардзілася. Я прапісваў ёй для супакаення няшкодныя бромістыя кроплі.

Так мінула яшчэ два гады.

Вечарам у студзені 1897 года з Клеры прымчаўся на веласіпедзе слуга, пазваніў у мой дом і папрасіў мяне як мага хутчэй з'явіцца ў замак. «Пані вельмі дрэнна», – паведаміў ён. Як я ні пытаўся, ён мне нічога не растлумачыў, сказаў, што сам не ведае, што яго разбудзіў пан, загадаў мяне адшукаць, і толькі. Я прыехаў у брычцы і знайшоў маю кліентку распасцёртай на ложку. Яе сэрца не білася. Бланш сканала гадзіны дзве назад. Ніякіх сімптомаў, больш-менш сур'ёзных, што я назіраў у яе дагэтуль, я не мог прыгадаць, каб вытлумачыць раптоўную смерць такой маладой жанчыны, і, натуральна, без асаблівага давер'я пачаў распытваць яе мужа, спакой і вытрымка якога мяне вельмі ўразілі:

– Скажыце, нарэшце, што тут здарылася?