Нигина ва Мирмалик

Пас аз дидори зану фарзанд ва бишкастани ташнагӣ бо исрори Мирмалик мо ба зиёрати қабри тағояш рафтем. Бар сари турбати Шайх Бурҳониддини Валӣ, ки дар ҷавори масҷиди ин бузургвор зиёратгоҳи орифони диёр аст, зикри хайр ба ҷамилӣ ва соирӣ анҷом дода, сипас бо дӯстони собиқ ва содиқ лаҳзае дар бӯстонсарои лаби дарё сӯҳбат оростем. Мирмалик, ки бағоят дилхаста шуда буд, саргузашти худро мухтасар ҳикоят карду ҳамагон ба шавқ омада, мепурсиданду посух мешуниданд. Аммо ман, бо ҳама даъвои шоирӣ, сомеъ шудаму гӯш кардам ва аз ҳазору як гуфтушунуфт якеро намуна меорам.

Шоир Абдулмаҷид бо таҳайюри ошкоро гуфт:

— Бо ҳазор разманда ба муқобили ҳафтод ҳазор сипоҳи муғул ҷангидану ҳатто як нафар талаф надода, дастболо шудани шуморо ғайри ман шояд дигар ягон кас бовар накунад. Ман чӣ гуна ба набераю абераҳо исбот кунам, ки дар Хуҷанд мардумоне намиранда буданд, ки онҳоро ҳазормард хондандӣ ва ин ҳақиқат аст, на лофу газофи афсонавӣ?!

— Агар саҳеҳ ва беғараз нигарем, дар таърих такрор бисёр аст. Ҷадди бузурги мо Исмоили Сомонӣ, ки амири Бухоро буд, роҳкушо ва илҳомбахши мост, — бо табассуми малаҳ лаб ба гуфтор кушод Мирмалик. — Таърихро ба ёд оред: Исмоил ибни Аҳмад азм дуруст гардонид, ки бо Амр ибни Лайс мухолифат кунад. Ҳама лашкаре дошт, ҷамъ оварду шумурд, ки ду ҳазор савор баромад. Аз ду яке сипар дошту аз бист мард яке ҷавшанпӯш ва аз ҳар панҷоҳ сарбоз яке соҳиби найза… Бебок аз руди Ому гузашту ба Марв ҳамла овард. Шаҳнаи шаҳр гурехту ба шоҳи худ хабар кашид, ки Исмоил талаби мамлакат мекунад. Амри Лайс хандиду ҳафтод ҳазор савор сафарбар кард ҳама баргустувондор бо силоҳу уддати тамом!

Ҳарифон дар Балх ба якдигар расиданду масоф карданд. Иттифоқ чунон афтод, ки Амр ибни Лайс ба дарвозаи Балх шикаста шуду асир афтод ва ҳафтод ҳазор сипоҳи вай ҳазимат карданд. Аммо аз лашкариёни Исмоили Сомонӣ ҳатто якеро ҷароҳат нарасид!

Чаро чунин шуд?

Исмоили Сомониро халифаи Бағдод, амиралмӯъминин Мӯътамид Алалоҳ ба лашкаркашӣ ҳидоят карда, гуфта буд: «Хуруҷ кун бар Амр ибни Лайс ва мулк аз дасти ӯ бурун кун, ки ту ҳақтарӣ аморати Хуросону Ироқро, зеро ин мулки падарони ту будааст. Дигар ин ки сурати ту писандидатар аст. Сеюм ин ки дуои ман дар қафои ту асту Эзиди таъоло туро бар вай нусрат диҳад. Бад он манигар, ки туро уддату лашкар андак аст, бад он нигар, ки Худои таъоло мегӯяд: «Кам мин фиатин қалилатин ғалабат фиатан касиратан биизниллоҳи валлоҳу маассобирин» Яъне борҳо шудааст, ки гурӯҳе андак бар лашкари бисёр ғолиб омадааст бо фармони Худованд ва Худованд бо сабурон бошад»…

Муҳорибаи Хуҷанд такрори ин аҷоиботи олам асту Пирам Подшоҳмарди Валӣ қибланамо, уқдакушо ва мисли Халифаи ислом дуогӯи ман буданд. Ҳам дар Хуҷанд ва ҳам берун аз ватан: дар ҷанги Ҳирот ҳафт тоҷики гарданкашу лашкаршикан иштирок доштему ҳамроҳи панҷ тан аз диловарони ҳиравӣ ба сипоҳи ҳаштсаднафараи Бахтути «баҳодур» ҳамла оварда, корзоре ҷонон нишон додем! Интиқоми шоир Зиёуддин ва падарашро ситондем ва тамоми муғулҳои паҳлавонтарошро хоку туроб карда, вориси ҳақиқии Рустами Достон будани худро фаҳмондем.

Агар мадад аз Худованди меҳрубон набудӣ, ман дар ҳарбу зарб бо муғулҳо асло дастболо нашудаме! Зеро аз аввал то азал ба ҳар як аз соири бандагон хидмате муайян аст ва бе хости Худованди олам барге аз шохи дарахте сарозер наафтад…

Абдулмаҷид қонеъ ва шукуфон гардиду гуфт:

— Исмоили Сомонӣ бораи Бухоро буду қалъаи Хуҷанд шумоед, эй язнаи қаҳрамон!

Худойгони кабир, Малики раҳмату дин,

Зиҳӣ, ҷамоли ту ороиши мусулмонӣ!

Зи ҳодисоти ҷаҳон бод ҷонат осуда

К-аз туст халқ-ул-Хуҷанда дар таносонӣ.

Мирмалик дар Ворухи биҳиштосо ду ҳафта ором гирифта, ҳоли парешони зоҳиру ботин ба ифоқа овард. Бовар кард, ки диёр осудаю муҳит бе ситез аст. Он гоҳ азми сафари Хуҷанд кард ва хост зану фарзанд бо худ барад.

Волидон дар ҷавоб чизе нагуфта, ба пири хонадон нигаристанд. Аҳмадсайид, ки ҳамоно бардаму баландгуфтор буд, ангушт ба чакка ниҳод ва аз нигоҳи мӯшикофи домоди доно чашм ба ҷониби дарё гурезонда, маслиҳатомез гуфт:

— Ворух ҷойи тинҷ. Зану фарзанд дар пеши чашматон. Ягон моҳи дигар бе ғаши дил дам гиред. Дар ин муддат ман ба Хуҷанд рафта, бо Маҳмуди Ялавоҷ гапро пазонам. Мо ошнои қадима, нози якдигарро мебардорем. Ба шумо пайза гираму суюрғол…

— Чӣ мегиред?

— Пайза, яъне рухсатнома. Бе ин ҳуҷҷат муғулҳо ҳеҷ касро ба сайру сафар иҷозат намедиҳанд. Суюрғол ҳуҷҷати буду бош дар улуси Хуҷанд… Муғул вилоятро улус мегӯяду ҳокимро басқоқ, вале мардум осонакак булуси улус мегӯянд Маҳмуди Ялавоҷро, ки дар Хуҷанд истода, Мовароуннаҳрро идора мекунад.

— Чағатой куҷост?

— Вай қоони Мовароуннаҳру Хуросону Туркистон. Тоҷиконро чашми дидан надорад. Дар оби равон бадан шустану забҳи гӯсфандро манъ фармуда, хафа карда куштани чорворо ҳалол меҳисобад… Қудқоон гумоштаи вай дар Хуҷанд…