Ордэн Прамяністых

Гаспадар кабінета нават не падумаў падняцца са свайго крэсла з прыгожай разьблёнай спінкай насустрач наведніку. Прысесці ён таксама не прапанаваў, што ўмацавала госця ў нядобрым прадчуванні. Хлюдзінскі зрабіў з добры дзясятак крокаў, пакуль дайшоў да стала. Міжволі ў яго мільганула думка, што ў такім кабінеце маглі б спакойна размясціцца на пражыванне дзве сям’і, ды яны яшчэ б і не дужа заміналі адна адной…

– Добра ідуць справы, таварыш сакратар. Людзі прыходзяць паглядзець экспазіцыю, цікавяцца нашымі экспанатамі. Мы таксама не сядзім склаўшы рукі – працягваем збіраць цікавыя рэчы ў нашым краі, каб паказаць яго багацце, яго насычаную гісторыю.

– Вось-вось, пра гэта я і хацеў якраз пагаварыць, – перапыніў госця партыйны начальнік. Твар Стахевіча адразу быццам закамянеў. – Скарга на вас прыйшла, таварыш дырэктар музея. Скардзяцца нашы савецкія грамадзяне на ваш, можна сказаць, несавецкі, някласавы падыход у паказе гісторыі ў музеі.

– А хто скардзіцца? – не ўтрымаўся Хлюдзінскі.

– Нашы. Савецкія. Грамадзяне, – адсякаючы кожнае слова, паўтарыў партыйны сакратар. Ён пастукаў пальцам у нейкую паперчыну, што ляжала перад ім на стале. – Яны пішуць, што вы для музея найперш збіраеце рэчы са старых панскіх сядзіб – розныя ідэалістычныя карціны, дываны, кнігі, выдадзеныя ў буржуазную і дабуржуазную эпоху, нейкія прадметы ад царкоўнікаў… Пры гэтым вы зусім не стараецеся адлюстраваць жыццё прадстаўнікоў працоўнага класа і сялянства! А калі і закранаеце сялянства, то звяртаецеся да самых цёмных забітых куткоў, якія сведчаць пра яго прыгнечанасць, – запісваеце нейкія старыя жніўныя або калядныя песні, казкі, выцягнутыя са спарахнелых бабчыных куфраў…

Круглы твар Стахевіча паступова набрыньваў чырванню:

– Не тым, не тым вы займаецеся, таварыш Хлюдзінскі! Наша краіна стаіць на перадавым рубяжы сусветна значных грамадскіх змен, а вы пазіраеце назад замест таго, каб разам з усімі адсякаць галовы гідры контррэвалюцыі. Чаму вы не запісваеце песні ад перадавой моладзі ў вёсках? Чаму ходзіце да старых бабак, якія ўсё жыццё звекавалі пры царскім рэжыме? Можа, вы яшчэ і царкоўнікаў да сябе паклічаце? Ці пачняце стол круціць і духаў выклікаць?

– Паслухайце, таварыш сакратар, – паспрабаваў запярэчыць музейшчык, – фальклор – гэта ж народная творчасць, якая дайшла да нас з глыбіні вякоў. Яна перадавалася з вуснаў у вусны ад дзядоў унукам, ад бабуль – унучкам. І яе найлепш ведаюць акурат людзі старэйшыя: яны больш паспелі пачуць за сваё жыццё песень, прымавак, казак…

– Ай, што вы мне кажаце! Наш час, таварыш дырэктар, патрабуе новага фальклору, – павучальна паківаў пальцам Стахевіч. – У наш час народ павінен складаць фальклор, у якім услаўляе родную камуністычную партыю і яе правадыроў – таварышаў Леніна і Сталіна. У наш час народ павінен складаць песні пра сваё светлае жыццё, а не выцягваць розную гнілую старызну пра часы паншчыны. Мы пакінем у мінулым усе набыткі царскага часу, каб з чыстымі рукамі і лёгкім сэрцам будаваць светлую будучыню. Такую будучыню, дзе першае месца зойме культура працоўнага чалавека, а не нейкіх там царкоўных бабак-цемрашалак і разбэшчаных паноў.

Гаспадар кабінета грэбліва падціснуў вусны, пасля чаго дадаў:

– Магчыма, вы думаеце, што вам удасца кантрабандай працягнуць у нашае савецкае жыццё гнілы душок капіталізму – гэтак жа, як вы самі кантрабандай перабраліся з Вільні ў нашу савецкую краіну… Не забывайцеся, Хлюдзінскі: партыя і яе востры меч у выглядзе карных органаў пільна сочаць не толькі за вамі, але і за ўсімі падазронымі асобамі. Мы не дазволім забраць у народа правы, якія ён заваяваў у цяжкіх і крывавых баях за камунізм!.. Ідзіце і падумайце, як вам рэарганізаваць працу ў сваім музеі, каб ён адлюстроўваў інтарэсы працоўнага народа.

Партыйны сакратар рэзка нахіліўся над паперамі на стале, даючы зразумець, што аўдыенцыя завяршылася і наведнік больш ніколькі яго не цікавіць.

…Вуліца Ленінская сустрэла Хлюдзінскага пералівамі жоўтага і чырвонага колераў: іржавая вохра каштанаў і цёмна-рудыя клёны, лімонна-бляклыя бярозы і насычанага канарэечнага колеру лісцё ліп. Усё гэта пералівалася і адблісквала пры найменшым ветрыку.

Аднак музейшчыку было не да таго, каб любавацца прыроднымі скарбамі: пасля візіту ў акругкам ён адчуваў сябе прыгнечаным, быццам выцягнуў з куфра свае найлепшыя багацці, каб пахваліцца перад госцем, а той не толькі плюнуў, а яшчэ і грэбліва раскідаў іх мыском нячышчанага бота.

«А ўсё-ткі я буду збіраць у музей тое, што палічу патрэбным! Скулля вам, таварыш Стахевіч і пільныя таварышы даносчыкі!» – з нечаканай злосцю падумаў Хлюдзінскі.

Яго зацятасць падбірала аргументы для прамінулай ужо спрэчкі, але гэта Антона не бянтэжыла: будуць, будуць такія спрэчкі яшчэ і далей.