Отчаяние (на каз.яз.)

Тн ішінде аннен-аперсіз жатан Дайыр ожаны аулына кеп, арулы он жігітімен сау етіп тсе алды. Шырт йыдаы й адамдарыны нін шыартпай, шымылды ішінде жатан Кнсананы жас Туекелмен ата геріп, ала жнелді. Байлаудаы Дайыр ожа та атасын ана тндегі болан оианы Соза хакіміне жеткізді. Хакім уыншы жібермек боп жатанда, Созатан йел алып ашан бір топ арашы Отырардан айтып келе жатан Ханазар хан жасаыны олына тсіпті деген хабар келді. Жаса бастыы ола тскен Шаайды зі екенін біліп, ттынды жанындаы адамдарымен оса, Сыанатаы Ханазар ханны Ордасына алып барды.

Аалы-інілі екі адамны баласы апысын тауып бірінен бірі ш ала берсе, зге ел не демек? Хандар аныпезерлік етіп жатанда, екі дай алы жрта не тосауыл? Жо, ел сйсінер лгі емес. Ер татулыы — ел татулыы…

— Ат-клігііз аман жеттііз бе, Шаай слтан? — дейді. Сосын нкерлеріне арап: — Шаай слтанны олын шешідер, — деп бйырды.

Нкерлер Шаайды ыл шылбырмен байланан олын босатты. Шаай йып алан олдарын жазба боп сл имыл істеп еді, есік алдында тран кзетшілерді екеуі жалма-жан жетіп келіп арсы алдынан жалааш алдаспандарын айастыра ойды. Онсыз да абыржып сасан ттын сескеніп алып, кейін шегіне берді. Шаайды бл ылыына сл аба шытан са бойлы аба жас йелді Ханазар енді аарды. Бл Кнсана еді. Жа батсайыдан мол ылып тіккен ос етек кйлегінен бтен киімі жо. рімі тарап кеткен зын шашы жерге шбатылып тсіп тр. Етегіне тыыла тскен лкен ара кзді блдіршіндей баласы бар. Анасыны да, баласыны да кейпінде шошыанды, орыанды белгі жо. Болып жатан іске та аланды ана байалады. Шаайды андай себеппен ола тскеніне аны Ханазар нкерлеріне:

— Мына кісіні баласымен бірге еліне апарып салыдар, — деді Кнсананы крсетіп.

Біра йел орнынан озалмады.

— Хан ием, мен енді айын жртыма бармаймын, — деді Кнсана Ханазара жаутадай арап. — Шаай слтаннан айыра крмеіз. Бала сонікі, енді онымен мгі бірге болуа бармын.

Ханазар да бір сырды аарып аландай.

— Шаай слтанмен мгі бір болуа бармын дейсіз бе? — деді ол абаын шытып. — Егер Шаай слтанды ел-жртымызды бірлігін бзан кнсі шін лім жазасына бйырса, онда да бірге луге бармысыз?

— И, бірге луге бармын!

— Мына нрестеізді айтесіз?

— Жазмыш солай болса, олдан келер не бар?

Ханазар ойланып алды. Мынау келбетіне кз тоярлы слу йел не айын жртынан орасан орлы крген жан, не Шаайа лердей мар…

— Слтан, — деген Ханазар абаын шытып, — не лесі, не бізбен біргесі! Ал енді А Ордамен бір боламын десе, азір босатамын! Екі шешім жо, тадааныды ал!

— кіміе ризамын, Ханазар хан! Жан сауа! Жан сауа! — деді уананынан кзінен жас аып. — Айыбымды адал аныммен жуамын! ле-лгенше сендермен бірмін! Крмегенім Абдолла болсын! Міне антым! Міне ран!

Мндай крт шешімді ктпеген Ханазар ханны зі де абыржып алды. Шаай туралы брын да: «орау асыр секілді бір тою шін андай лімтіктен де бас тартпайды; оны ойы ел-жрт емес, ара басыны амы», — дегенді сан рет естіген. Біра дл мндай ора деп ойламайтын. лде ел-жртынан блінгені жанына батып жрді ме екен? Ханазар бетін Шаайды серіктеріне арай брды: кіле баскесер, ят-ар дегенді білмейтін, егезердей арашы нкерлері де, ожаларыны мына ылыына ялаандай, тмен арап алыпты.

Ханазар енді жзін Кнсанаа аударды. Оны п-у тсінен ешбір сыр уа болар емес, бетін Шаайдан сл брып, тас мсін трізді атып апты. Тек кзінде ана лденеден жиіркенгендей бір иналыс шыны бар… Дл осы стте Ханазар Шаайды нсыз жау екенін ты.

— Бл жолы Ждік слтанны аруаы шін босаттым, — деді Ханазар. — Егер бдан былай таы да бабамыз Жнібек ханны Ордасына опасызды етер болса, бл елге кпелеме!

Шаай слтан з ордасына жеткен кні зіні Ханазардан орып, жалан ант бергенін крген нкерлерін бір тнде баса жендеттеріне бауыздатып тастады. Жаа ана шаынан шыан Кнсананы да лтіруге бйры берді. Слтан ойын сезіп алан Кнсана жендеттер айдап бара жатанда, хан есігіні алдынан те беріп:

— Трем, еш жазыым жо ой, лыным Туекел шін мына жен- деттерінен алып ал! — деп жалынды.

Біра Шаай Кнсананы сзін естісе де естімеген боп, тсегінде теріс арап жата берді. Бл анды оианы бтен блмеде шырт йыда жатан жас Туекел білмеді.

Ертеінде анасын іздеп зар жылады. Слтан оны ер жеткенше асыра деп, бір бекзадасыны йіне беріп жібереді. зі Абдолладан жедел скер алдырып, арамаындаы елді еріксіз кшіріп, Ташкент улиетіне тіп кетеді.

Бл оианы бір шабарман дл бгінгідей бір той стінде хана жеткізген. Ханазар онда тек:

— Абдолла ханны жеріне анша ттін кшті? — деп сраан.

— Он бес мыдай…

— Бл алпыс мыдай жан ой, — деген крсініп. — йтеуір, шамасы келгенше азаты жырымдап жатыр-ау бекзадалар…

Сол кні де дл бгінгідей оны жан сезімін кініш билеген. Он бес мы йді Абдолла ханны еріксіз айдап кеткеніне, жас Туекелді жетім алмасын деп, ас жауына аяушылы еткеніне кінген. Кз алдынан «апалап!» шырыраан жетім баланы бейнесі кетпей ойан.

Одан бері де талай уаыт тті. Адамды аяыш кйрек сезімдер азір у томардай мжылан. ырын соыстар азалы жанына аяу салып тасбауырлыа йреткен. Бл кез А Орданы да, Ханазарды да бкіл Дшті ыпша, Мауреннахр Жетісуа бден йгілі болан кезі еді. Сйтсе де шабарман ияты бгінгі келген хабары ауыр тиді.