Отчаяние (на каз.яз.)

И, солай. Яссы маайында аза жеріндегі дін ошаы болан арна, Суна дихтары да мсылман ауымына лкен сер етеді. Сол себептен де Астрахань хандарыны арамаына біржола кіруге айналан Сарайшытаы Ноайлы ауымы да тлы Темір улетіні тегеурінді темір шопарынан жасанбай, Ханазар жаына шыып отыран жо па? Ел бірлігі — жмылан ждыры. Сол ждыры азір шын ашылмастай болып жмылып тр ма? Жо. Рас, ырыз-аза бір одаа бірігіп, Шайбани Ордасыны тегеурініне ілініп алмау амында. Біра Шаай секілді бйректен сира шыарып Абдолла хана жаынып жргендер аз ба? Ежелгі жау ел болмас, Шаай шіріген бір жмырта… Біра оны артында асырды блтірігіндей бес баласы бар-ау! сіресе жиырма жасар Туекел. Болалы тр, шіркін!

Тадыр деген ызы, біреуді жолына зіні жасыл жібек кілемін тсейді, ал енді баса біреуді барар жері, басар тауын алаай мен тікенек етеді. Мысалды алыстан іздемей-а ояйы. Дайыр ожаны а боз йінде Кнсанадан Туекел туан кні, Ханазар Ордасыны есігінде жрген Айара л мен ойсана кнен баанаы шабарман ия туан.

Ал енді бір кнде туан сол екі баланы тадыры андай ым-иаш? Туекел слтан — Абдолла ханны скер басшыларыны бірі. Ал ия болса, ерлігі де, аылы да Туекелден кем болмаса да, шабарман ана. Бан кім айыпты? Жазыы лдан туаны ма?

Бар жырау гімесіні осы жеріне келгенде сл кідірді.

— ожасыны сырын білген л — ойныдаы жыланмен те деп мен бекер айтан жопын, — деді таы да білманср. — ия Туекелді кімнен туанын білсе, тбі слтанды бір мытап шаар-а…

Бар жырауды жрегі таы мздай боп суып кетті. «Бтшаар, Ораз ла арнап анды пышаын айрап-а ойан екенсі ой, тірі алдырмассы» деді ішінен, сйтсе де:

— Бекер олай жорисы, — деді тйешіге, — ия Туекелді тбі з йіріне осылуына себепкер болады.

Жас тйешіні кзі ара клекеде жар етті.

— л аылымен йірін тапан слтан тым за мір срмес-ті…

Бар жырау басын ктеріп алды.

— Неге йдейсі? Хан халымен ана кшті.

Кндікке тнжырап отыран білайыр мырс етіп кліп жіберді.

— Бассыз дене айда барады? — деді ол, сйдеді де гімені бзысы келмей, — жырау, шежіреізді жалай берііз! — деп бйырды.

Бар жырау сзін бастамастан брын кз иыын Ораз ла аударды. Сп-ср боп, басы тмен салбырап кеткен екен, «Бейшара, бл да смдыты сезіп алан екен, енді есебін тауып ашып кетер» деді іштей уанып.

гіме айта басталды. аза еліні ажайып тарихы й ішіндегілерді кз алдынан таы да тізбектеліп те берді.

— Орда маындаы ол бастар батырларды санатына ілігу шін, соынан ерген руы, елі болуы керек. Ал ияты кімі бар? лі де сол к алпындаы крі шешесі — ойсана ана. Туекел мен ия талайыны кереар болуын тадыр зі кні брын шешкендей біріні анасыны аты Кнсана, екіншісіні шешесіні аты ойсана дегізуін арашы! Мнда да жазмышты бір йараны бар трізді…

Біра жазмыш деген не? ия секілді мыны тадыры бл кнде хандар олында емес пе? рине, солай. ия секілді жет жігітті Ханазар зегілес етіп ктерсе, кімні шаыраы лап, жерге тседі? Жо, йтуге болмайды. лдан шыан жігітті басына ба сын ондырамын деп, бкіл слтан, би, манаптарды наразы ылуды анша керегі бар?

— Ертеіне Ханазар асаалдармен таы за гімелесті. Аырында мынадай тжырыма келді. Аласапыран жаугершілік мезгіл, бл жата Ханазарды за аялдауына болмайды. Ол ерте та ата, зіні екі сана скерімен, Сарайшы маындаы Ноайлы ауымыны мыа тарта атты скерін ертіп, еліне айтпа. Ноайлыны алан скері бір аптадан кейін Аторын слуды ыралтып-жыралтып кшіріп, Яссыа сапар шекпек. Ат тяы жетпейтін жер жо, бдан былай арай екі елді арасы жиі атынасып трма. зірге осындай байланыс арылы Сарайшыа жататын ел Ханазар хана баынышты екенін бекем стама.

Асаалдар гімесі біткен кезде, бесін намазы да болып алан екен. Жрт дрет алуа тыса шыты. Бір топ серіктерімен хан сарайыны сыртында тран Ханазар шаара арай шауып келе жатан шабарманды жрттан брын крді. Ата отырысынан, хан хабаршысыны белгісі — орамалдай а жалауды найза шына ілген нышанысынан бл келе жатан ияты тетелес інісі Тя екенін хан бірден таныды. Шабарман шабысыны сыайынан арап, хан бір смдыты боланын сезді, кілі алабртып, серіктерін кейін тастап, жолды ернеуіне арай таяды.

Астындаы лагерін йылжыта жетіп, Тя жеке тран ханды кріп, алысырата ат стінен асыа тсті. Тізгінін тастай салды да, Ханазара арсы жрді. Сп-ср боп кеткен хан:

— Жат елде жрт кзіне тсетін имыл жасама. Ауызша айта бер, не болып алды, жарыным? — деді.

Тя сол тізерлеген алпында:

— айылы хабар, хан ием! — деді ерні кезеріп.

— Айта бар.

— Хасен мен Хсайын… — Тя айтуа аузы бармай, кмілжіп алды.

Ханазар брынысынан да срлана тсті.

— Кімні олынан аза болды?

— Бабаслтанны.

— алайша?

Жігіт орнынан трегеліп, болан оианы бастан-ая айтып берді. Шах-Саидты басын зіне жіберген Абдолланы аарынан, Бабаслтан лердей орады. айтадан Бхар жаына шыуды ойлайды. Абдолла р сзіме сенбес, деп атасы Жлім мен олындаы Ханазарды егіз лын лтірмек болады.

зіне рылан апаннан аннен-аперсіз Жлім Бабаслтанмен тізе осып, Абдоллаа арсы шыуа Шарабхана зеніні жаасында ата онады. Жаа ана аллаа асарбас ой айтып, жауа арсы бірге аттанба боп бтуаласан Бабаслтан бір топ скер басы батыр адамдарымен ешбір кмнсіз тран Жлім слтанны асына келіп, атыны шаужайынан стай алады. Бір смдыты сезген слтан ынабынан ылышын суыранша, оны арт жаынан келген.