Отчаяние (на каз.яз.)

Е алашы жеісті Кіші жзді Тайла батыры мен оны жиені — лы жзді Ошаты руынан шыан Саыра батыр келді. Блар Бланты мен Бленті зеніні ортасындаы «ара сиыр» деген жерде Жоарды алы олын бетпе-бет айаста ойсырата жеді. Кп жоар осы арада аза тапты. Жоар мен алматы бір санайтын аза «ара сиырды» енді «алма ырылан» деп атады. Бл жеіс аза еліні рухын ктерді, анды кекке шаырды.

Жыл ткеннен кейін, лкен бір айаста, ауыл адамдары «Сабала» деп ат ойан, он сегіз жасар тйеші «Абылайлап!» ат ойып, жауын ашырып, бкіл еліне «Абылай» деген атпен йгілі болды. Сонда барып, білайыр хан бл Абылай баяы Бар жырау екеуі барлауда жргенде кездестірген Тле биді тйешісі білманср екенін білді.

Осы кезден бастап аза елі ел боп бірігіп, жоара арсы жаппай ата онды.

ш жзді скері жауымен алашы рет Балаш кліні кнгейіндегі Алаклді тсындаы Хан тауы деген жерде кездесті. лкен Орда ханы Болат пен бар аза скерін басаран Кіші жзді ханы білайыр лкен жеіске жетті. Шно-Дабо басаран алы жоар жеіліп, Іле зеніні бойымен шыыса арай ашты. Бл жеісті аза жрты артынан, жоарлар аыраан «Аыраай» жеісі деп атады. Алакл жаасындаы рыс болан жерде ыра, белес, асулара «білайыр», «Смайтты», соынан «Сайтты» болып згерген ат ойды.

Біра аза елі бл жеісін лайта алмады. Осы рыстан кейін Болат хан о дниеге сапар шегіп, лкен Орда ханын сайлайтын жадай туды. Трік-мон- ол дстрі бойынша «лкен Орда» ханы болуа тек бйбішеден туан балаларды ана хаы бар. аза елі бл дстрді берік стап келген. Ал білайыр болса Жнібек ханны тоал йелдерінен тараан рпаа жатады. Осы себепті жрт лкен Орда ханы етіп, Болатты шаыраа ие баласы білммбетті сайлады.

Бан намысой білайыр ашуланып, бар скерімен майданнан кейін шегінді. зіні Ордасын енді ол азалы аласынан кшіріп, Торай бойындаы арын-ыпшаты бас батыры, туан жездесі Шашатан шыан ошар лы Жнібекті жеріне іргелес Ырыз зеніні бойына кеп тікті.

Болат айтыс боланнан бері зін Орта жзді ханы санаан, жетпіс бес мы жылы біткен Смеке де алы скерімен Ара жеріне беттеді.

Кермиы сары дала лік трізді рейлі, моладай азынаан суы. Ашулы жел ырды мды топыраын бетке кеп рады. шы-иырына кз жетпес бозылт шлді шетіндегі таырда жел уып келген адамны бас сйектері жатыр. Атамзаманда ырыландарды бастары, езу тстары мен кесірік сйектері мылжаланып алан. Ммкін, Шыысхан нояндары, лде білайыр лашкарлары шапан сыпайларды сйектері шыар. мда кшіп жрген аза ауылдарын шршіт жендеттері ттындаанда кескен бастар болуы да ажап емес. йтеуір кне заман ияпаттарыны алдыы.

Ал бл бастарды атарында таы бтен бастар крінеді. Блар лі кнге кйіп, жабыра жуынып лгірмеген. Кмні жо, жоар онтайшылары ыран адамдардікі. рі кетсе алдыы жылы болан анды оиаларды кулары.

гей анадай тнерген аспана Бар жырау тксие арады. Ол бгін де сапара жалыз шыан. Кейде осылай жалыз жру жырауды детіне айнал- ан, зімен-зі сырласатын оаша сттер ткен-кеткенге кз жіберуге де олайлы, алдаыны болжауа да ыайлы. Ал сар даласы болса, стіндегі топыраын жел шыран адам сйектерін алдына жайып тастап, желмен бірге халыты за шежіресін боздап, жырау кілін тыншытар емес.

Ымырт йіріле бастады. Бар ай туанша кзіні шырымын ала трма боп, атын тсап тастап, ерін жасты, тоымын тсек етіп, сексеуілді тбіне исая кетті. Біра гуілдей соан крлі жел йы бермеді. Жырау енді шал- асынан тсіп, дл стінен ара азандай ткерілген ап-ара аспана арап жатып, халы жайында мазасыз ойа шомды.

Кне заманда ткен ары бабаларыны жазу, сызу табалары лдеашан мытылан. Тек ел ккейінде оларды айылы армандары ана алан. Кім біледі, халы мны да мытар ма еді, айтер еді, тек зар жа жыраулары мыттырмаан. Сйтіп, ел шежіресі рпатан рпаа жаласып отыран. Халыты жырауларды тбесіне ктеріп рмет ттатын себебі де, сір, осыдан болса керек. Бар жырау да соларды бірі. Сауран оранысы жайында жазан «Тас амал» дастаны кейін сан рпаа тарады. Осы дастаннан рпатарды таы бір білгені: жоар шабуылы басталмастан брын орыс саудагерлеріні кеп сатан мушкеттері мен о-дрілері Сауран бекінісіні жауа берілмеуіне себепкер бол- аны.

Егер сол бір мушкеттер мен о-дрілер аза еліне дер кезінде кбірек сатылса, шршіт зебірегі тыныш жатан елді ойран-асырын шыара алмас еді. тте не керек, игілікті істі кбі — мезгілі ткен со барып істеледі.

Жоар шапыншыларына тойтарыс беру шін, е алдымен бар халыты басын осу керек. Ол шін осы елді бле-жарып жеке билеп жрген, есіл-дерті хан таына жету боп келген аптаан слтан, би, шынжыр бала, шбартс мытыларды біржолата тізгіндеу арман. Мндай амал бзарлы асиет андай лдан табылады? Бар жырау кенет басын ктеріп алды. Оны кз алдына баяы зі крген Тле биді жас тйешісі — жырты шекпенді білманср тра алды.

Жо, азір бл білманср емес, Абылай. Жне бл азір тйеші емес, бар аза даласына йгілі жас слтан. И, оны алашы ая алысы да Шыыс тымына лайыты ая алыс еді. зін лдытан таран Ораз лды бауыздап лтірді. Содан кейін барып, лашын алыса сермейтінін аартысы келгендей, ана жылаан баласын уататын, анішер атасыны атын алды.

Бар жырау таы крсінді. Осынау атал заманда осы Абылай трізді атыгез адамны ел тізгінін стааны, ммкін, жн де шыар?..