Отчаяние (на каз.яз.)

Церен-Доржиа енді Бара та тнжырай арады. Найман тайпасы жоарлармен кршілес отырандытан, бл екі елді арасында рыс-керіс асырлар бойы тынбай келген. Жоарды жеіл-желпі шабуылдарына Найманны батыр лдары рашан да тойтарыс бере алан. Сйтсе де, кп жылдан бері атар кшісіп жргендіктен, бл екі жрт кейде ыз беріп, ыз алысып та жататын. сіресе, мндайда жоарлытар азаты тре тымынан шыан адамдармен жаындасуа мар келетін. Біра Наймандар аза еліне жоарлар тиіссе боланы, далыын да, кршілігін де мытып, олына найзасын алып шыа келетін. Найманны бкіл аза еліне йгілі осындай батырыны бірі аракерей абанбай еді. Бара ызын Церен-Доржиа бергеніне абанбай батыр атты ашулы дегенді де слтан естіген-ді. Сол себеп болды ма, лде ытай бодыхандарыны мгі астыы есіне тсті ме, ол Церен-Доржиа:

— Маан шршітті жрдемін айтпа, — деді кейіп, — шршітті зебіректерінен грі бізге орыс зебірегі жеілдеу тиер… — сосын ол білайыра брылды. — Сонда не істейміз? Жерімізге орыстарды ала салуына кніп отыра береміз бе?

— Россияа баыну — ала салдыру ана емес. Бл лкен саясат, — деді білайыр, — жаында ана маан Аралбай мен Оразкелді асаалдар келіп: «атын патшаа тініп, лы жзді де Россия ол астына алдыр» деп кетті. Ал, Жайы пен Ор зеніні тйіскен жеріне ала салуды сраан менмін. Бл ала жеке маан ана емес, брімізге керек… Тбі, аза елі толып жатан аыматарды олында блшектеніп жргенше, бір аылдыны олында ттас отыр- аны жн емес пе… Мнымды кім теріс дейді?..

— Мндай аморлы лкен Орда ханы білммбетті ісі емес пе? — деді Бара тнжырап.

білайыр тура жауап беруден жалтарды…

— Мен ш жзді басын біріктіргім келеді. Сонда ана зге жрт бізбен санасады, — деді сзін сабатап. — Жаа Бгенбай батырды сзін естідідер ой. Жртты кбі осылай ойлайды.

Жерге арап отыран Церен-Доржи басын ктеріп алды.

— «Кірпікшешен ініне кіргенше ана дос» деген бізді жоарда маал бар, — деді ол, — ініне кіріп аланнан кейін инелерін са бастайды. Тбінде, алап алан досынан ашып тыла алмай жрме.

— Жоар кірпікшешені жнінде айтып отыран жосы ба, ноян? — деді Тайман батыр.

— И, Церен-Доржи, орыс патшасы бізге нендей сый келеді, зірге беймлім — деді білайыр. — Біра жоарды бауымен таныспыз. Ал шршітті злымдыын здері де бізден кем білмейсідер…

— Жарайды, білайыр хан, сені бл шешіміді мен лы онтайшыа кні ерте-а жеткіземін, — деді Церен-Доржи ханды орытпа боп, — Жоарды бар тмені Ырыз тбіне жеткенде сйлесерміз.

— Мейлі, алден Церенні анды олын жаа кріп жр дейсі бе? Жіберсе, ктіп алуа бармын!

— Онда кешікпей алден Церенді де кріп аларсы.

Жоар нояны орнынан трегелді. Хана дет бойынша, сл басын иіп тжім етті де, асыа басып шыып кетті. Оны соынан Бара слтан да тра берген…

— Отыра тр, Бара слтан, — деді білайыр олымен ишара жасап. Бара н-тнсіз айта отырды. — Тевкелевті келе жатанын жаа айттым ой. рине боса келе жатан жо. Бл жолы аза еліні а патшаа біржола баынуын талап етуі ха. Оан андай жауап айтарамыз?

— зі андай жауап айтарма ойдасы?

— Мен жауабымды осыдан бес жыл брын бергем.

— Мен де жауабымды сонда бергем. Сір, екеумізді жауабымыз бір жерден шыа оймас.

— Сонда ат йрыын кескен жеріміз осы боланы ма?

білайыр мен Бара арасындаы аразды з алдына. азір бларды шешетіні тым жауапты мселе еді. Біра амал не, халы тадыры бас араздыты анжыасында кете барды. Найман тайпасы Жоар хандыымен атар трандытан, Бараа да білайырды айтанына кне ою иын еді, сондытан да ол:

— Ат йрыын кестім десе зі біл, білайыр хан! — деді де ордадан шыып кетті.

Кзетшілер сол тас мсін алпында трып алды. й ішін таы да тымырсы тынышты басты.

— Хан ием, — деді Тайман батыр тыныштыты бзып, — халайы айда болса, хан сонда болады деп сенеміз. Соынан ердік, зірге мітімізді атап келесі. Біра бгін бір тсінбай алан жайым бар.

— Сйле, Тайман батыр?

— Бізге Жоарларды істемегені бар ма? Елімізді ан-жоса етті, шалымызды крі деп аяан жо, баламызды жас деп мсіркемеді. ыс ыстау етер, жаз жайлау етер бкіл жылы ірімізді басып алды. Ал сондай ата жауымызды жааы Церен-Доржи трізді андышелек батыры олымыза зі тсіп отыранда, аман-есен оя береміз. Ол аз боландай, оны кзінше ашпайтын пия- мызды атарамыз. Бізді бар ойымызды ол ерте-а алден Цереніне жеткізбей ме? Білмеймін, жарыным, неге блай бны брі…

— пиямызды айтса, ол пияны Церен-Доржи ешкімге жеткізе алмайтынын білген со айтты.

— алайша?

— Церен-Доржи асындаы жігіттерімен бгін тнде анды жартас тсында ажал табулары керек!

— Кім орындайды ол кімді?

— Батыр Тайман мен оны сайыпыран жас брілері.

Тайман абыржып алды.

— й, алай болар екен?! Мені жігіттерім Ккжал Бараа татымайды ой. Оан арсы рыс ашуа кімні батылы барады…

— Церен-Доржиды асында Бара жо кезде лтіреді.

— «Бара жо кездеіз» алай? Брі бірге аттанады ой.

— Бара слтан ымырт йіріле, осы бізді ауылды тсына арай кейін айтады.

— Неге?

білайыр ждеу ана езу тартты.

— И, Бара кейін айтан со, сендер анды жартас тбінде адып трып Церен-Доржиды тобын басулары керек. Бірде-бірін тірі жібермедер. Бізді ордадан аман кеткені бкіл жрта аян. Сонан кейін елшісіні анынан Бара слтанны зі аталып крсін.