Отчаяние (на каз.яз.)

білайыр беті ауан жаа жріп келеді. Тек лаын айшылап ара ылшы крі тбеті ана соынан алмайды. Расымен білммбет, Абылай, Бара жоарларды жалан длелдеріне сеніп, кешегі тгілген аайын-туысты анын кешпек пе? Жоарларды айтуы бойынша, азатарды жерін, малын тартып алу шін таламаан крінеді. ытай бодыхандары апата шыратып жатан кезінде, Жоар елін аза батырлары немі шауып, бден зыырдандарына жеткен-мыс. «Атабан шбырындыда» Жоарларды аза еліне істеген иянаты, крі-жасына арамай ырып, ен даласын ана бояаны соны ызасы-мыс. Айыпты аза елінен алан кегі-мыс. Расында солай ма еді? Жо, бекер сз! Ол кездерде ытай мен Жоар арасы андай болса, аза пен жоар, ытай мен аза арасы да сондай еді ой. Быыан, сіп келе жатан малына жайылым іздеген жоарлар бос жатпаан-ды. Ертістен бері арай, таудан лаан орым талай рет жки аптаан. Бкіл тарихында аза жауынгерлері Жоарды жерін тартып аламын деп, Ертістен асып соыс ашан емес. Рас, зі келген жаумен сан айасан, рашан да жеіп, кейін шегіндіріп отыран. Осыны брін білммбет, Абылай, Баратар білмей ме? Білсе керек-ті. Онда жоарлытармен алай бітімге келіп, олтытаса алма? лде айла ма? Мені орыс патшалыыны ол астына кіріп кшейіп кеткенімнен ауіптеніп, біз Жоар жаындамыз деп, маан халыты арсы ойма па? Олай болса здері де орыс патшалыына баынуа бармыз деп, менімен жарысып неге бірнеше рет уде берді? Бл андай ойын? рине, Бараты стаан жолы ежелден баса. Ал сонда Орта жзді ханы мен баса слтандарынікі не? Жоар мен орысты тірік бірін апа, бірін жезде еткен боп, здеріне дрыс аратып, аза еліне тек з бастарыны стемдігін жргізбек пе? рине, содан барып жрт Орта жз слтандары бізді жоымызды жотайды екен деп рі арай ауып бара жатаны ха. Ал Бара секілді слтандары мені тіпті орыс патшалыына ел-жртын сатан адам ып крсетпек. Тбі елімізді де, келешек рпатарды да кзі жетер, бгінгі рекетімді атар; бізге алан жалыз жол — ол Россияны ол астына ену. Бгін кшті болып крінгенмен, бар тірлігі р мал сіру, зінен лсіз елді шабу болан Жоар тайпасы да кні ерте не ытайа, не Россияа баынады. Кні ерте бізге туан кн олара да туады. йткені, лы мемлекетке лайы айнар блаы, кзі тайыз. нері, білімі, шыарып жатан орасыны, темірі, егіп жатан егіні, сіп жатан бау-башасы, салынып жатан аласы, бекінісі жо ел за мір срген емес. Бір атты боранда бар малынан айрылып алатын, еліні шетіне жау келсе р сойылы мен отты жрегін ала шабатын біз секілді ел жан-жаынан алы жау аптап транда, з алдына жеке жрт болып тру айда?! Тра алмайды. Осыны неге тсінбейді олар? Жо, біз айтсек те Россия мемлекетіні олтыыны астына кіруіміз керек. Бл аза еліне бірден-бір келешегі бар жол.

білайыр сл кідіріп трып алды. Оны срылт кзі тнжырап кетті. «Мені Ор аласын салдырмасы» деп айыптайды. Ор аласын салдырсам, аза елін Россияа баындыру шін салдырам. Оны жасырып отырмын ба? Егер сзіме кнбесе, айтанымды кшпен істетем. Кшпен баындырам! з халыма зім осылай зорлы крсетуім, біле білсе сол халыты зі шін емес пе? Бгінгі ісіме, ерте болаша рпа алыс айтады! Ал осы арманым шін, жолымда кім арсы трса аяымны астына сап таптаймын! Сол шін маан аза жеріне салынар Ор бекінісі керек! Ол бекіністе мздай ару-жараты, аузы ткті кп солдат болуа тиісті! рине, астарым «осыны брін білайыр з басы шін істейді, орыс патшасыны кшімен брімізге хан болысы келеді!» дейді. Сздерінде шынды бар, рас мен орыс патшасына сйенген хан болым келеді. Кшті хан болым келеді. Бір жаынан, надан ел-жртым, сені амыды ойлайтын хан болым келеді. Халым, саан адал екенімді кешегі ырын рыстарда крген жосы ба? з басымны амын ойлап ай жерде бып аланым бар? Алдаы уаыттарда да бып алмаспын! Оан ар-ятым ку!

білайыр кілт тотады. Кптен бері жрек тбінде жатан бір ауыр ой кеудесіне кенет шаншудай адала алды. «Ал егер мені мітім аталмаса ше? Сонау салыналы жатан Ор аласы, Бара слтан айтандай, зіміз лайтын ора айналса, ел-жрта не деймін? Жо, олай болуы ммкін емес, егер а патша мені тек халымны мкір-нкірі етіп пайдаланба болса, онда… Онда… Мен де алысып лем! Осылай етуді р з басым ана емес, мына райсысы р тайпа елді басаруа жарап алан л-ыздарыма да сиет етіп тапсырып кетем!

… білайыр ханды баалай білмеген кейбір орыс пен аза тарихшылары оны ара басыны амы шін жртын сатан, ба кндес жауларын табаныны астына саламын деп аза елін Россия патшалыына баындыру саясатын олдаан дейді. Сол бір илы кезеде білайырды тпкі ойы солай-а делік… Біра болаша тарих, стаан жолыны дрыс екенін айындады. аза еліні Россияа баынуыны ажеттігі білайырды з басыны амынан крі, леуметтік асиетін жоары сатыа ойды. білайыр стаан саясаты шін еш уаытта крестен бып алан емес. Оан ку ан майданда немі алы шепте болуы, ауіп-атерді кезедерде з басын орап тыылып алмауы. стаан жолы шін з басы тгіл, туан балаларыны ешайсысын аямай кезек-кезек аманат ретінде патша ол астына беруі. Демек, бны брі Россияны ол астына кіру керек екеніне оны шын жрегімен берілгендігін крсетеді.