Отчаяние (на каз.яз.)

Жиырма шінші август кні басталан мжіліс жетінші сентябрьге дейін созылды. Жоар елшілері атынасып отырандытан, е крделі мселе Россия ол астына аза еліні кіргендігін Жоар хандыыны мойындауы еді. Сол себептен кеесті біраз кні Россия, Жоария жне аза елі арасында андай байланыстар, келісімдер болатынын анытауа кетті. Россия патшасыны кілдері Жоар елшілеріні аза жеріне не шін келгендерін, андай талап оятындарын білгісі келді. Оан Кошка мен Брун:

— аза елі бізді ытаймен за уаыттар бойы соысып жатанымызды пайдаланып, талай шапты. Сол шін біз оларды кп жерін басып алды. аза елі енді бізге салы тлеуге, аманат беруге тиісті, — деген пікір айтты.

Оан Неплюев:

— Бізді ол астымыздаы елді бтен жрта салы тлеуі не аманат беруі Россия империясыны заына айшы келеді, — деген жауап айырды.

— Бізді астарымыз арамыза андай от жаса да, аза елі олына ран алып, лы Россия патшасына берген антында трады, — десті Орта жз бен Кіші жзді атынан сйлеген білайыр мен Жнібек, — Россиямен мгі біргеміз. Ал Жоар елін шапса, ол асырлар бойы бітпей келе жатан арамыздаы рысты жаласы еді. Егер Жоар елі бізге тынышты беретін болса, біз де олара ол ктермеуге, лы мртебелі губернаторды алдында уде етеміз.

— аза хандары жаратылалы уделерін орындап крген жо, — деді Жоар елшілері, — бл біз талай естіген ккек ні, антын ерте-а бзады.

— Бл жолы оларды антын бзбайтынына біз кепілміз, — деді Неплюев.

— Олай болса, бізді лы онтайшымыз алден Церенге елші жіберідер, — деді Кошка мен Брун, — алан келісім сзді сонда бітірелік…

Осылай келісті, біра Жоар елшілері бірден жріп кетпеді. Олар ш жзді асаал биі, батыры олдарына ран стап: «Россия ол астына кірдік» деп губернатор алдында ант бергенін кздерімен крді. «Игі жасылара» рамет айтып, сіресе лы жзді басшыларына ризашылыын білдіріп сйлеген Неплюевті сзін естіді. Бл Жоарлара атты батты. йткені Жетісу олар шін Жоар онтайшысы басып алан лке боп саналатын. лы жз бл кезге дейін онтайшысына салы тлеп, аманатын беріп келген.

Орыс патшасыны аза жеріне ішкерілеп кіре бастаанын крген Жоар елшілері, здерімен одатас араалпа батырларын ертіп, дым бітіре алмай, елдеріне айтып кетті.

Блар кеткеннен кейін Неплюев таы екі мселе арады, бірі Орта жз бен Кіші жз хандарыны арасындаы айшылы болса, екінші Еділ алматары мен аза еліні арасындаы шпей келе жатан асты еді.

аза хандарыны зара жау болуы Россияа аншама тиімді боланыменен де, білайырды біржолата шошытып алмайын деп, Неплюев оан «андай иын істі болса да татулыпен шешуге тырыс» деп аыл берді. Оны стіне білайыра з арамаындаы орыс арашекпендерімен жаыныра отыру шін, Елек пен Берді зендеріні бойында кшіп жруге рсат етті. Бл соынан аза еліне деген лкен жасылы боп табылды. Осы арада Кіші жзді е алашы егінші жрты пайда болды. Ал ханны зіне «орыс бекіністеріні айсысына болса да кіріп жруге еріктісі» деді. Сондай-а Кіші жзді ханын азынаны астыымен амтамасыз етуді орыс кімшілігі з міндетіне алды. Неплюев осы болмашы істі брін патша азамны білайыра ерекше крсеткен рметі деп ындырды. Бны брі жылаан баланы олына бір зім нан статанмен бірдей, Орынбор губернаторыны шыарып салма саясаты екенін білайыр тсінсе де, арсы ештее айта алмады.

Еділ алматары мен аза еліні таласын да Неплюев оай шешті. Дос- тастырып, бірімен бірі арым-атынасын жндеп, ел боп араласып тратын келісімге келтіруді орнына, «Еділ алматары, сен Жайыты бергі бетіне тпе, ал аза елі, сен Жайыты ары жаасына шыпа» деп кім айтты. «Ттындарымызды айтарып берсін» деген Еділ алматарыны тінішіне, Жнібек: «оларды айтару ммкін емес, біз сол жылы-а алма ттындарын Хиуа, Бхар базарларына сатып жібергенбіз» — дегеннен кейін, Неплюев бл мселені соынан арама болды. Осылай тынымды ештее ндіре алмаан Еділ алматарыны елшісі де іштей тынып еліне жріп кетті.

Бл мжілісте тікелей з басына олжа тапан тек Жнібек болды.

Келісім сз ызу жріп жатан кезде, алт еткен бір зілісте Неплюев онатарды басты адамдарын зіні шатырына жинап, азаты, алматы, баш- ртты слтандары мен батырларыны алдында тамаша бір шабытты нмен Елизавета Петровнаны указын оып шыты.

Бл указда патша азама крсеткен адал ызметі шін Жнібекке ырыз-аза халыны бірінші тарханы деген ата берілді. (Бл Россиядаы фельдмаршал дрежесімен те еді). Егер патша азама адал ызмет істесе, тархан атаы оны балаларына, рпатарына дейін мирас етіледі делінген.

Указды оып шыаннан кейін жаа тарханны рметіне барабан соылып, зебіректерден салют берілді.

ошамет крсеткен жрт гуілдесіп кетті.

— Уа, Шаша, аты бйгеден келді!

— Даы аса берсін, Жнібек!

— Тархан дегені хан дегені ме екен? арадан да хан шыады екен-ау!

— Шап ауыла, сйінші сра!

— Уа, Арын атам, бір ктерді ой аруаымды! — десіп, бкіл дала шуа толып кетті.