Отчаяние (на каз.яз.)

Тархан? Бл ай халыты тіліндегі сз. Дрежесі андай болма? Жнібекке бл атты сраалы ашан! Патша азам указын не берем, міне берем деп, Жнібекті алдына оны ызыл тлкіні йрыындай бладатты да ойды. Аыры берді-ау йтеуір. Брын зі тілектес боп жрген білайырды иялы азір алай-тлей. Бл не? ызаншаты, лде кре алмасты па? Аайынды екі адам бйгеге ат осып, аасыны аты келсе, ызанша болса, інісіні жаны кйінеді. Б да сондай бірдее… йтпесе білайыра Жнібектен жаын кім бар? Туан балалары да хана бдан арты жасылы ойлаан емес.

Жнібекке тархан аты берілгенде шаттанандары кп, жанына ызаныш шоы тсіп, кндестік сезім билегендер де аз емес. Ондайлар р клген, уанан болады. Біра, кздерінде ызар, еріндерінде кекесін ізі байалады.

Ал, Неплюевті з есебі зінде, «Бала секілді, бларды уануы да, ренжуі де оп-оай. Мндай елді басару иына тспейді. Егер біреуді мерт еткі келсе, згеден оны дрежесін жоары ктере ойса боланы».

… Жалпы келіссздер бітіп, онатар тарардан бір кн брын Неплюев дабайды таы шаырды.

— білайыр хан кптен бері Сырдарияны етегіндегі лап алан кне ала Жанкентті айтадан жндеуді срап жргенін білесі бе? — деді.

— Білем…

— Не шін екенін де білесі бе?

— Ммкін Жоара таяу трысы келетін шыар.

у тілмаш осылай деп губернаторды бетіне клімсірей арады. Губернатормен соы кездерде жиі кездесіп жрген тілмаш Неплюевті ызарлы тріне де, орынсыз айайына да йреніп алан-ды.

Неплюев з ойын онан ары сабатады.

— Ол кйреп алан аланы айта трызу шін, анша аржы керек екенін білуге геодезистер жіберуге тиістіміз. Жаында хан ордасына прапорщик-геодезист Илья Муравин барады. — Неплюев дабайа тксие арады. — Оны ызметі тек кне аланы орнын зерттеу ана болмайды. Бар хабарды соан жеткізіп трасы…

— п, тасыр, сеніміізді атауа бармын.

— білайыр Муравинді зіне патша кіметіні атынан келген кеесші деп санайды. Солай деп онымен келісілген. — Генерал клімсіреген болды. — Кеесші тілмаш емес, ханны ішінде не жатанын да біліп труа міндетті. Ал осы прапорщик баранша оны міндеті саан жктеледі…

Неплюевті зіне сенбей Муравинді жіберіп отыранына іштей наразы болып алан дабай:

— Ол міндетті мен брын да атарып келе жатан жо па едім? — деді тмен арап. — Жне жаман да атармаан секілді едім.

Неплюев з тышысыны кілін таа ждеткісі келмеді.

— Сен жаман жмыс істеп жрген жосы. Адал ебегі шін дрежеден де р алмассы… Прапорщиктен саан келер зиян жо. Бар!

— п, тасыр.

Жарты сааттан кейін дабай білайырдан кптен бері олы жетпей жрген сусар брік пен оалы шапан киді. Біра хан одан жаында зіні Ордасына Жанкентті тексеруге прапорщик Муравин келетінін, ал оны негізгі ызметі ханды аду екенін білді. Ал сол кні тнде Неплюев Петербургке, сырты істер коллегиясына: «білайыр туан баласын аманата беріп отырып, Россияа арсы шыа алмайды, біра оан сенуге де болмайды, йткені ол екі жзді жне ткаппар адам» деп хат жазды.

… Ал бл кезде білайырды орыс патшасыны алдында тек зім ана адал болып крінсем деген саясатыны арасында, Россия кімдеріне кпелеген Орта жз ханы білммбет Тркістан шаары мен оны тірегіндегі арна, Сукент, Сауран, Сыана секілді таы отыз екі аланы айтарып берем деген Жоар онтайшысыны сзіне сеніп, бір мы жеті жз ыры екінші жылы Боырауды басында алден Церенге аманат етіп, зіні кіші баласы білфейізді жіберді. Кешегі жауына бас иген бл ылыын ол бір жаынан, осы кезде Жоар онтайшысыны олына ттына тскен Абылай слтанды босатып алу шін істеген боп крінді.

Брын зіне арсы кеп, р басан адымын адып отыран Орта жз ханыны з жаына шыатын лынын сезген алден Церен ыры бесінші жылы орыс бекіністері мен аза жеріні іргелеріне жиырма мы арулы скері мен жол салуа арналан жеті мыдай адамын кеп ойды. Бны брі бгін болмаса, ерте аза жеріні дл ортасына басып кіруді дайындыы еді. лкен айас басталанша олар жаын тран аза ауылдарын дркін-дркін шауып, мазасын ала берді.

Мндай иын жадайда Орынбор кімдеріні алдында екі трлі міндет трды. Бірі, осы уаыта дейін аза даласынан жырып алан жерлерін, салан бекіністерін сатап алу болса, екіншісі, аза даласына Жоар скерін кіргізбеу.