Отчаяние (на каз.яз.)

Осы тста Кіші жз ханы білайырды кйі брынысынан да нашарлай тсті. Екі жзділік саясатыны салдарынан ол не аза еліні, не орыс патшалыыны сеніміне кіре алмады. Ал Орынбор губернаторы Неплюев з жртыны алдында адірі кеткен білайырдан млдем тылуды арастыра бастады. Бл жолы ол білайырды сенат, не Сырты істер коллегиясы арылы емес, Кіші жз ханыны Орта жз слтандарымен бз баяы бас араздыын пайдалану арылы-а ртпа болды.

Ал білайыр енді тікелей Петербургпен тілдеспекке ол созды. Ол зіні Неплюевпен ыри-аба екенін айтып, жрдем срап Тевкелевке хат жазды. Орынбора бл хатты алып келген дабайды ертеіне Неплюев шаырып алды.

— Орынбора неге келді? — деді амандытан кейін.

дабай жасыран жо.

— білайыр ханны генерал Тевкелевке жазан хатын келдім. Осы жерден Петербургке баратын біреу арылы беріп жібермекшімін.

— Хат не жайында?

рине, дворян трбиесімен скен Неплюев біруді хатын ашып оудан аула еді. Ал тілмаш, ханны тінішімен зі жазан хатты дымын да жасырмай брін айтып берді. Хатты тпкі мні Кіші жзді ханын Орынбор губернаторымен татуластыру жайында жне Неплюевті зі сената жазан білайыр екеуіні арасындаы айшылытар туралы боландытан, Неплюев білайырды ааулыына езу тартып клді де:

— Жасы, хатыды ерте бізді почта арылы жібер, — деді. Сосын кетіп бара жатан дабайды тотатып, — Кіші жз ханы мен Орта жз слтандарыны арасындаы ба таластыты, айсымыз орыс патшасына кбірек жаынып, ата-дреже аламыз деуден туан шпендікті зім де жасы білемін. Біра мселе азір онда емес… Басада. Россия патшалыы енді білайыра ара сйей алмайды…

дабай сл басын ктерді.

— білайыр хан райынан млдем айтып, біржола Россия патшалыына ара сйегісі келсе де ме?

— Брібір, — деді Неплюев. — Енді білайыр райынан айта ма, айтпай ма, маызы жо. зінен аылды жас шыса, кріні оан жол беруі жаратылыс заы…

«Ол жасы білайырды баласы Нралы ой! — деді ішінен дабай. — Нралы шу бастан зін дрыс стап келеді. Біра білайыр трізді ккжалдар бір блынанында жо ылалы тран арыстан ашуланса, Нралы секілді кжекті несін алдырады?»

— Сонда… Бізді ханымызды орнынан тсірмексіздер ме? — деді туекелге бел буан дабай, — сенат ол туралы указ берді ме?..

— йте ояр ма екен… — Неплюев енді дабайа ызарлана арады. — Патша кіметіні білайырда енді шаруасы жо. аза слтандарын зіне арсы ойан екен, жауабын да зі берсін…

«Сонда білайырды о дниеге ай слтан жнелтуге тиісті? — дабай тіпті терлеп кетті. — Губернаторы айда бастап барады?»

— Меніше аза еліндегі оны ас жауы Орта жзді ханы білммбет, — деді дабай. — Екеуіні арасындаы ба таласты…

— Жо, Орта жзді ханы бл іске жарамайды. білммбет білайырды лтіріп, бкіл Кіші жзді зіне арсы ояр аыма емес. Баса айсысы бар?

— Бара слтан… Екеуіні арасындаы шпенділік бірін-бірі наыз лімге иярлы жадайда. Оны стіне Бара слтан орыс алаларыны аза жеріне салына бастауыны бас айыпкері білайыр хан деп санайды, Кек алуа ол тайынбас…

— И, Бара слтан бізге де дос емес, «ол астына кірдік» деген анты р шыарып салма сз. Шын беріліп жрген ол жо. Міне, осы Бара слтанды пайдалану керек…

— Сонда маан не бйырмасыз?

— Баратан жоар онтайшысы нын срамайды. Раметін айтады, сені міндеті — Бараа бізді ойымызды сездіру… Жне Россия патшалыыны да уын салмайтындыына сендіру.

— Жоар мен орыс патшасы білайыр шін, Бараты дара асып, оа байламайды делік. Біра мндайда жайшылыта жек кргенмен, хан нын жотар Кіші жзді рулары бар емес пе? Бара олардан сескенбей ме? анша ккжал дегенмен, оан да жан керек ой.

— Кіші жз руларын Нралыа жібер. Болаша хан зіне баынышты елімен тіл табысар…

— Ал зім жайында…

— зі жайында ам жеме… Россия империясы з адамын ашан да орай білген.

анша см боланмен, дабай осынау бір алыста жатан смдыты ыз- арынан зін тоып кеткендей, бозара алды. Тышысыны мндай халін ал- ашы рет крген Неплюев оны кілін ашысы келді.

— Орынбора кптен бері келген жосы ой, — деді сзді баса жаа брып. — Губернатор кассасында бірталай ебек аы жатыр. Соны ала кет.

Жаа ана салы суа кетіп тран дабайды трі енді жайнап сала берді.

— Мені ебегімді мытпааныыза мы да бір рамет! — деді дабай басын иіп. — Жааы тапсырандарыыз блжытпай орындалады.

Елге айтаннан кейін дабай Хиуа ханыны ол астында жрген Бараты лкен баласы Ханбаба арылы слтан Неплюевті ойын жеткізді. Ханбабадан да шапан киіп, ат мінді. Енді ол білайыра да Орынбор губернаторыны бар сырын жайып салды. Тек Ханбабамен сйлескенін ашан жо. Ханнан да камшат ішік киіп, жора мінді.