Отчаяние (на каз.яз.)

Бнымен атар Орынбор губернаторы Кіші жзді еліне Жайы зеніні ары бетіне мал жаюды тотатуды бйырды, Жайы пен Еділді ортасында брыннан кшіп жрген кейбір рулар енді бл араны тастап, Жайыты бергі бетіне уып шыарылсын деді. Ал бан аза ауылдары кнбейтіндей ниет крсетсе, осы мадаы казак-орыстарды арулы кштеріні бас олбасшысы подполковник Ртищевке алматы арулы скерлерін азатара арсы олдануына рсат етілді. Жне алматара азатардан талап алан мал-млік, тартып алан жеріні брі здеріні арамаында алатынын айтты. Ал бндай шаралара кнбей арсылы істейтін аза ауылдарыны басшыларын, сенат зіні бір мы жеті жз ыры тртінші жылы бесінші марттаы указы бойынша «стап алып, Орынбордаы Роговик, Сібірдегі Нерчинскийді кміс шыаратын заводтарына жер аударылсын» деп жарлы етті. Бл шара аз боландай, бір мы жеті жз ыры жетінші жылы Сырты істер коллегиясы аза елі Жайы зеніні о жаына малдарын айдамас шін, бл зенні сол жаасы Каспий теізіне дейін кзді кні ртелсін деп бйырды. Бнымен атар орыс бекіністерін аза ереуілшілерінен сатау шін аза жеріне арулы скер шыаруа указ берді. Бл указ бойынша, арулы скер ызметін Жайы бойыны казак-орыстарына міндеттеді. Олара азатарды жылыларын ана айдап алу емес, здерін де ттын етіп, жер аударуа рсат етілді. «Шаш ал десе бас алатын» казак-орыстар енді ойларына келгенін істеуге еркіндік алды.

Мндай жадай тек ана Жайы бойында емес, Сібір губернаторыны арамаындаы азатара да арсы пайдалануа бйырылды.

Бл ысым жалыз аза кедейлеріне ана емес, жаында ана кеп, жаа жерге оныс тепкен орыс шаруаларына да тсті. Патша анауына шыдай алмаан бара арасында Пугачев бастаан ктеріліс белгі бере бастады. Бан аза, башрт секілді лттарды кедей тобы да осылды.

Неплюев аза елі мен патша кіметіні арасындаы ыри-абатыты бседетуді бір айласы бітім сз жргізумен атар, аза даласымен сауда-саттыты кеейте тсуде деп ойлады. Ол, тіпті, бір мы жеті жз ыры жетінші жылы Сырты істер коллегиясына берген рапортында: «Бл халыты р орытумен ана емес, кбірек сауда-сатты секілді жасылы істер арылы да баындыру жолын ойлауымыз керек» деп жазды. Егер бан аза елі кнбейтін болса, оларды кшпен баындыру шін, зіне жне Ойыл жолындаы скерді бастыы генерал-майор Штокмана Жайы аза-орыстарынан екі мы, Орынбор мен Ор бекіністеріндегі скерден бес мы солдат берілуін сраан. Тбі бл скер аз бола алса, таы алма, башрт, шоынан татарлар мен мешерлер секілді Россия патшалыына баынышты братана лттардан он мыа тарта арулы адам осылсын деген. рине, осыншама скерді Неплюев неге срап отыраны Сырты істер коллегиясына да айын еді.

Осындай жадайда аза еліні з туелсіздігін сатап алуы екіталай шаруа.

Бір жаынан жиырма мы скерін жалататып жоар онтайшысы алден Церен, екінші жаынан дл осындай скерін аза жеріне кіргізе бастаан орыс патшасы. Жан алыма енді келді. Хан мен слтандар здеріні жолын тауып жатты: бірі орыс патшасына ызметке кірді, бірі Жоар онтайшысымен ауыз жаласпа болды. Ал ара халы ше? Жерінен, бостандыынан айрылуа жаын аланын сезіп, жанталасты.

Орыс патшасы арылы «жма орнатам» деген білайырдан да, Жоар онтайшысы арылы тынышты келем, атамекен Тркістаныды айтып перем деген білммбеттен де халы суий бастады. Білегін сыбанып жіберіп, ол енді батыр жігіттеріні соына ерді. Орыс патшасы салдыран бекіністерді шапты, керуендерін тонады, патша солдатыны олынан бір шаруа лсе, оны нын екі есе айтаруа тырысты. Осылай Кіші жзді кп рулары ата онса, Орта жзді жігіттері де бос алмады. білммбет ханнан крі, енді олар з араларынан шыан Баян, Малайсары, Бгенбай, Барбай, Олжабай, Елшібек секілді батырларыны жасаы боп, тс-тстан Жоар онтайшысыны стемдігіне арсы шыты.

Орыс патшалыынан не скер, не Жайыты ары бетінен жайлы оныс, не аманата берген баласы ожахметті айтып ала алмаан білайыр зіні адіріні шын тсе бастаанын енді айын сезінді. Бл білайырды емес, Орынбор губернаторы Неплюевті атесі еді. білайыр аза елін Россияа осу жолындаы алашы айраткерлеріні е табандысы екені даусыз болатын, ел кзінде оны адірін ктере білу керек еді.