Пасля Жыццё

− Тады глядзі. Ляжы і глядзі, − загадаў Тарасікаў, а сам хуценька выняў з-за дзягі лапатку і, лежачы на баку, пачаў дзяўбаць цвёрдую, падмерзлую зямлю. Лапатка ўвесь час скрэбла па нейкай жарстве, часам высякаючы сіняватыя іскрынкі… Урэшце атрымалася неглыбокая ямка − адзіночная ячэйка для стральбы. Тарасікаў падпоўз да кулямёта

і ўслухаўся.

Наўкола было ціха і нават, здалося б, глуха, калі б сям-там не вынікалі з зямлі ціхенькія прытоеныя гукі, што сведчылі аб прысутнасці тут людзей. Над пунькай з’явіўся месяц. Акру-жаны раямі яркіх, дробненькіх і зусім распыленых зорак-блішчынак, ён, бы прыплюснутае вока, строга і ўважліва пазі-раў у чорны змрок зямлі. Коўш Вялікай Мядзведзіцы над балацявінай закінуўся чарпаком угору. Па сцішанасці і суладнай мігатні зор відаць было, што час набліжаўся да поўначы. Бойка, відаць, выбілася з сілы і сціхла, але ад хат яшчэ раз-пораз узляталі ракеты.

Тарасікаў ужо паспакайнеў крыху, бойка прыціхла, і хлоп-цу хацелася пагаманіць. Праўда, ціхенька ныла, не перастаючы, трывога за Жаркова, нідзе не чутна было яго ўначы, але

і сам Тарасікаў ужо прыдбаў нешта дужэйшае ў сабе, што дало яму моцы трываць і як-колечы ўпраўляцца на полі бою.

− Ты адкуль сам будзеш? − запытаўся ён сувязіста.

Той падпоўз бліжэй і трошкі захінуўся разам з ім кулямётным шчытком.

− Я гэта, пярмяцкі…

− Глядзі ты! − шчыра здзівіўся Тарасікаў. − І я ж пярмяцкі.

− Д-дык землякі?

− Землякі, выходзіць. А ты даўно ў гэтым палку? − узрадавана запытаўся Тарасікаў.

Сувязіст падумаў.

− З паўгода, мабыць. Як з Грахавецкіх лагераў прыбылі, дык і сюды. У роце сувязі быў.

Сувязіст перастаў ужо ляскаць сківіцай, а Тарасікаў падумаў, што ён куды болей даўні франтавік за яго, Тарасікава,

а глядзі ты, які баязлівы. «Гэта што ж, − занепакоена падумаў хлопец, − няўжо і мне не пабароць свайго страху, так ужо

і быць усё жыццё трусам?» Зямляк жа яго тым часам ляжаў ціхенька, але, мабыць, і ён трошкі адышоўся ад спалоху

і пачаў азірацца.

− А ц-ці можна г-гэта… з-закурыць? − прашаптаў ззаду сувязіст. − Т-так хочацца…

− Што ты! − здзівіўся Тарасікаў. − Там жа немцы!

Сувязіст пакорліва памаўчаў трохі, а пасля запытаў зноў:

− Гэта ты страляў там ля балота?

− Я, − сціпла сказаў Тарасікаў. − Страляў, толькі ці трапіў

у каго ці не…

− Добра з кулямётам! − ужо перастаючы і заікацца, зазна-чыў сувязіст.

− О, гэта, брат, штука! − згадзіўся Тарасікаў.

− Сп-праўны кулямёт недаступны для пяхоты праціўніка, пакуль у ім ёсць патроны і жывы хоць адзін кулямётчык, − паведаміў хлопец. − Гэта ў настаўленні напісана.

− У мяне, ведаеш, брат − лётчык, пісаў − Героя далі. Другі недзе падводнік, маёр ці, як у іх там, − капітан трэцяга ранга называецца. А мне вось кулямётчыкам выпала. Сам папра-сіўся ў запасным…

− А я вось па сувязі, − уздыхнуў баец і, памаўчаўшы, зноў загаварыў пра курава.

− Слухай, можа, я за пуню схаваюся?.. Хоць дзве зацяжкі?

− Не, лепей не трэба. Патрывай як-небудзь.

Сувязіст паслухаўся і застаўся, дзе ляжаў, відаць, ва ўсім падпарадкоўваючыся ўладзе кулямётчыка. Тарасікаў з-за шчыта пільна пазіраў наперад, там, недзе ля хат, раз-пораз ляскалі адзіночныя стрэлы і чыркалі чэргі, пасля пырснула

ў поле трасіруючым струменем. Некалькі куль ударыліся

ў цемры аб зямлю і агнявымі кроплямі міганулі ў неба.

− Ці мы тут доўга будзем ляжаць? Можа б бліндаж які змайстраваць? − спытаў сувязіст. Відаць, ён ужо асвойтаўся крыху і не хацеў ляжаць так, без справы. Але Тарасікаў баяўся, каб ён не варушыўся, хлопцу хацелася сядзець як мага цішай, здавалася, так было схоўней.

− Хто яе ведае, − сказаў ён. − Можа, зноў у атаку?

У вёсцы тым часам трэснула некалькі стрэлаў запар, пачулася, нібы хтось крыкнуў, і Тарасікаў, насцярожыўшыся, узяўся за ручкі кулямёта.

− Хоць бы яны не палезлі… немцы, − сказаў ён. − А то… Ты стужкі набіваць умееш? − запытаў Тарасікаў, адчуўшы, што ні-чога яшчэ не мінула − ні бой, ні небяспека, і трэба быць гатовым да ўсяго горшага. Але сувязіст ззаду чамусьці маўчаў.

− Кажу, давай стужкі наб’ём. Дзве ж парожнія ў нас…

Зноў маўчанне ззаду. Тады, учуўшы нядобрае, хлопец крутнуўся да сувязіста, які ціха ляжаў, чамусьці ўткнуўшы галаву ў рукі, і не кратаўся.

− Гэй, ты што?.. Га?.. Чаго?

Рукі яго задрыжэлі, калені ўраз аслабелі, ён ухапіў земляка за плячо, перавярнуў яго падаткае, незразумела абвялае цела на бок, стрыжаная галава без шапкі важка і бяссільна перакацілася ў цвёрдым доле, і ў чорнае неба вытырклася вострая нерухомая ўжо сківіца.

− Чаго ты?.. Што табе?.. Што?.. − гукаў Тарасікаў, пакуль не згледзеў на сярэдзіне ягонага лба цёмную мокрую плямку.

− Братка, што ж гэта ты?.. Як жа гэта? Хто ж цябе так? − дрыготкім роспачным голасам шаптаў Тарасікаў і думаў:

«О, божухна, забіла! Як жа гэта ў яго трапіла? Чаму ж я яго не пусціў пакурыць!.. Праклятае ліха − ён жа адчуваў, мабыць, сваю пагібель і прасіўся, а я… От горачка!..»

Але перайначыць ужо нічога нельга было. Тарасікаў пасядзеў так, збіты з панталыку недарэчнаю смерцю таварыша, і адпоўз на крок у сваю ячэйку.