Пасля Жыццё

Можа, ён заснуў ці забыўся на яе тут прысутнасьць, – веда-ма, чалавек бяз зроку, – і яна доўга сядзела ціхенька, бы мыш-ка, стараючыся нічым не патрывожыць яго. Хлеб і бульбі-ны ён усё трымаў у руках, але ні разу не ўкусіў нават. У блін-дажы было суха і, здаецца, ня холадна, ня тое, што ў тран-шэі, адзін бок якой – відаць было на ўваходзе – мачыла даж-джом, і мутная вада з даху тоненькім цурком лілася ў тран-шэю. Трохі яшчэ разважыўшы, Серафімка вылезла з блінда-жу і раптам азірнулася ў траншэі – здалося, нехта мільгануў зводдаль за абрушанай траншэйнай павароткай. Схамя-нуўшыся, яна пастаяла трохі, паслухала, паўзіралася, але ні-хто там не паявіўся, і яна падумала, што тое здалося. Тым бо-лей, што бралася ўжо на змрок – ці то ад нізкіх хмараў на не-бе, ці, можа, пачынала вечарэць; дождж усё сыпаў і сыпаў

з неба, скрозь па траншэі сачылася вада, сьцякала на дно

з разьбітых, месцамі абрушаных бруствераў. Тады Серафім-ка падумала, што сёньня яна, мабыць, накорміць параненага, але што будзе ён есьці заўтра? Пра тое трэба было падумаць, і пакуль ня зьмерклася, яна вылезла з траншэі і хуцень-ка пашыбавала па касагорыне ў вёску.

4. Обер-яфрэйтар Хольц.

Обер-яфрэйтар Хольц каторы раз крадком падбіраўся да бліндажу, стаіўшы дыханьне, слухаў. Ён ужо ведаў, што там хаваецца паранены рускі, хоць яшчэ ні разу ня бачыў яго. Затое ён бачыў, як сёньня па схіле пагорку ўніз бегла руская жанчына з клумачкам у руках – напэўна, несла сюды правіянт. Сапраўды, хутка яна зьнікла ў траншэі недзе каля таго бліндажу, доўга не паказвалася адтуль, і Хольц, падкраўшыся па траншэі бліжэй, намагаўся падслухаць іхнюю размову. Аднак чуваць было кепска, да таго ж перашкаджаў дождж – гучна лапатаў па яго напятай на плечы, злубянелай палатцы, хоць скідай яе ў гразь. Можа, і варта

было б скінуць, каб пачуць, аб чым там гаварылі рускія,

ды Хольц ня быў упэўнены, што, пачуўшы, нешта зразумее – усё ж яго веданьне рускай мовы было дужа адносным. Не-як пад горадам Баранавічы, дзе ён два дні кватараваў у рус-кай гаспадыні, ён спрабаваў загаварыць з ёй, дык не зразумеў нічога, дарэчы, як і яна яго таксама. Аказваецца, як ён да-знаўся пасьля, гэтая руская мова мае яшчэ дыялекты, беларускі напрыклад, зразумець які яму не памог і ягоны нямец-ка-рускі размоўнік, што ён заўсёды насіў у кішані шыняля. Насіў да той памятнай начной бамбёжкі ў Оршы, калі Хольц гэтак бязглузда згубіў боты, санітарную сумку і шынелак

з тым самым размоўнікам. Праўда, сансумку яму неўзабаве выдалі новую, боты ён таксама прыдбаў у фельдфебеля батальёну Зудермана, а шыняля з размоўнікам так і не расста-раўся аж да гэтага жахлівага бою. Зрэшты, цяпер і тое, і дру-гое было б яму вельмі дарэчы. Асабліва шынелак.

Усё ж пакуль выручала палатка – штатная камуфляжная трохвуголка з металічнымі правушынамі па ражках, без яе ён, мусіць, прапаў бы.

Адышоўшыся на тры-чатыры траншэйных калены, обер-яфрэйтар асьцярожна выглянуў з-за бруствера – тая руская жанчына была ўжо далекавата, можа, на самым версе пагор-ку, цяпер яна бегла без аніякай ношы – значыць, клумачак пакінула ў гэтага параненага рускага. Цікава, якога яна ўзросту, гэтая жанчына, можа, маладая, падумаў Хольц. Па-ранены, мабыць, таксама малады афіцэр ці сяржант, і ў іх, магчыма, каханьне, можа, такое, як апісваецца ў рускіх раманах Талстога ці Дастаеўскага. Гэта, канешне, здорава – каханьне да параненага салдата, яна клапоціцца аб ім, ле-чыць, носіць ежу і захоўвае вернасьць навек. А калі ён пам-рэ, дык яна паступіць у манастыр і будзе да канца сваіх дзён маліць за яго бога. Прыгожае каханьне, шкада, у нем-цаў такое не прынята.