Пасля Жыццё

У бліндажы настала маўчаньне, пагрозаў больш не было, і Хольц наважыўся. Трохі падняўшы з палаткі рукі, каб па-казаць, што яны бяз зброі, ён выйшаў з-за павароткі. Але толькі ён ступіў першы крок, як у бліндажы раздаўся крык і тут жа бахнуў пісталетны стрэл. Кулі ён не пачуў, аднак борзьдзенька шаснуў назад, за земляны вугал.

– Рус-дурак. Обормот! – сказаў ён, злуючыся.

Тады пасьля нядоўгага маўчаньня з бліндажу глуха пачу-лася:

– А закурить есть?

– Курить? Табак? – зьдзівіўся Хольц.

– Да, табак. Есть табак?

– Сигареты.

– Ну давай лезь, черт с тобой!

Хольц зьдзівіўся, у яго быў у кішэні пачаты пачак тан-ных цыгарэт, але ён цяпер не курыў – галодны, ён звычай-на траціў да іх ахвоту.

На ўваходзе Хольц спадзяваўся ўбачыць рускага з накіра-ванай у яго зброяй, ды ня ўбачыў нікога. Тады ён апусьціў рукі і, сагнуўшыся, палез у нару.

– Рус, ніхтс боялся. Іх… Я дезертір, – ціха гаварыў ён, ве-даючы, што будзе пачуты.

Тут жа ў прасторным пустым бліндажы ён убачыў рус-кага, той з забінтаванай галавой ляжаў у куце, і ў яго асла-белай руцэ калаціўся скіраваны на ўваход пісталет.

– Ніхтс пістоля! – мірна сказаў Хольц, ужо зразумеўшы, што перад ім сьляпы. Брудная, няўмела наладзеная павяз-ка спаўзла да кончыку носа, з-пад яе па зашчаціненым падбароддзі цяклі гнойныя выдзяленьні, ад якіх брудам і плямамі ўзялася гімнасьцёрка ля каўняра.

– Майн гот! – сказаў Хольц. – Это ест очень плёхо. Будет перевязать.

– Дай закурить! – перш за ўсё патрабаваў рускі, не выпус-каючы з рукі пісталета.

Хольц знайшоў у кішэні пакамечаны пачак […]* , выняў адну [цыгарэту] і ўклаў у замурзаныя пальцы сьляпога. Пась-ля дастаў з нагруднага кішаня запальніцу, доўга пстрыкаў сінім агеньчыкам, пакуль тая загарэлася, і паднёс рускаму. Той прагна зацягнуўся, выпусьціў дым і аблёгся на шыне-лак.

Рускі маўчаў, усё прагна цмыгаючы цыгарэту, але піста-лет апусьціў долу, і Хольц рашуча расшпіліў санітарную сумку.

5. Сер[афімка].

Прыйшоўшы дамоў, Серафімка, не распранаючыся, засноўдала па сваім жытле, ахопленая новым клопатам. Трэба было агледзець, што ў яе засталося пасьля нядаўняга разору, чым яна будзе карміць параненага камандзіра. Сала ўжо не было, гэта пэўна, хлеба таксама. Але ў сенцах яна знай-шла ў корабе пад лавай з пуд ячменю, нядаўна намалочанага са сваіх сотак, – мусіць, тыя Піліпёнкі ўсё ж прамінулі яго, не ўзялі. Ячмень яна патаўчэ на крупы, будзе куцьця ці круп-нік, у тым ёй усё ж пашэнціла. Горш, не было ні зярняці збожжа на хлеб. Затое ў вялікім паліваным старасьвецкім гарлачы-цёрле яна ўберагла ад мышэй і злодзеяў кілаграмаў колькі леташняга бобу – таксама са свайго агароду. Ну і бульбачка. Бульбачка яе была яшчэ ня выбраная, усё зьбі-ралася выбраць, адкладвала і во даадкладвалася. Найперш трэба было накапаць бульбы, пакуль зусім не сьцямнелася.

Ужо амаль у цемры яна калупалася з рыдлёўкай у сваіх баразёнках, сабрала няпоўны кошык, як пачула чыйсь неда-лёкі голас. Голас быў ціхі, мужчынскі і чуўся, мабыць, на падворку, і яна адразу нагадала тых Піліпёнкаў. Але то бы-лі не Піліпёнкі, – Серафімка адразу зразумела, што памылі-лася, як убачыла ў прыцемках чалавека, які ціха чакаў яе. Яна нясьмела падышла з кошыкам і рыдлёўкай у руках, і ча-лавек стрымана павітаўся.

– Што, Серафімка, жывая?

– Жывая, – адказала яна, марудна, нібы навобмацак, пазна-ючы чалавека. Здаецца, усё ж гэта быў колішні местачковы настаўнік Дземідовіч. Але як ён апынуўся тут, за дваццаць кіламетраў ад мястэчка?

– І хата, гляджу, уцалела?

– Дзе там уцалела! – ціха паскардзілася Серафімка. – Толькі што сьцены. А так ні страхі, ні вокнаў. І печ патрэскалася, во комін…

– У другіх і таго не асталася.

– Не асталася, ага. Усе Любашы спалілі.

– І Любашы, і Жаўрыды, і Вострава.

– Страх адзін!

– Ну дык мо зойдзем у хату?

– Ну што ж… Вы ж тут былі неяк… Яшчэ з Мікалаем.

– Дзесяць гадоў таму, – пацьвердзіў Дземідовіч.

Яна адчыніла дзьверы ў сенцы, прайшла адтуль у цёмную хату. Тут, як і на вуліцы, было выстуджана, холадна;

з пазатыканых падушкамі і рызьзём вокнаў ціха дзьмуў

вецер.

– Цёмна, пасьвяціць няма чым, – сказала яна. – Во тут

на ўслон сядайце.

– А сьвяціць і ня трэба, ня той час, – пагадзіўся госьць. – Я тут во сяду.

– Ага, во тут.

Дземідовіч цяжка з уздыхам апусьціўся на ўслон перад печчу і змоўк. Серафімка таксама маўчала, чакаючы пачуць ад госьця пра яго патрэбу. Але той усё пытаўся ў яе:

– Хто-небудзь яшчэ ўцалеў у дзярэўні?

– Усё папалена. З гэтага канца дык адна хата і асталася.

– Значыць, пашэньціла табе.

– Пашэньціла.

– Зноў памаўчалі, і яна пачала трохі непакоіцца, бо мела шмат справы, трэба было неяк зварыць бобу ці таўчы кру-пы, а гэты чалавек займаў час, ня кажучы, што яму трэба. І тады яна пачула, што дыхае ён з натугай, неяк часта і дроб-ненька, як дыхаюць дужа прастуджаныя людзі.

– Серафіма, мне… Пераначаваць трэба.

– Во як! – амаль шчыра зьдзівілася яна.

– І гэта, прастыў я.

– Ай-яй, – паспачувала яна. –А дома…

– У тым-та і справа, што дамоў нельга мне. Цяпер як парцейнаму… Сусед жа ў мяне прыйшоў, Асоўскі. Той, рэпрэсіраваны…