Перакат

У хаце нічога як быццам не змянілася. Але і абрус на стале, і канапа, і посцілка на сцяне як быццам неслі на сабе адбітак разгубленасці, бяды, быццам з самой хаты вырвалі кавалак яе самой.

— Дзе ён? — запытаўся Васіль.

— У моргу, — ціха прашаптала маці, і зноў плечы яе затрымцелі.— Заўтра аддадуць. Рэжуць яго там…

Зноў як працяла Васіля — працяла болем і жахам перад безданню, куды пайшоў брат. Ён абняў маці за плечы, нібыта абараняючыся яе цяплом і тым родным, што яднала іх, ад холаду і пустэчы, на імгненне адчуў сябе маленькім хлопчыкам, якому самымі надзейнымі здаваліся мацярынскія рукі. Падышоў Антось і абняў іх, а цемра глядзела ў вокны, і толькі вялікі будзільнік на стале цікаў і цікаў, адлічваючы час…

Спаць ляглі позна, Васіль і пе спаў, а ляжаў і трызніў. Відаць, заляцеўшы на святло, біўся аб сцепы вялікі матылёк. Васіль быў устаў, каб выгнаць яго, але маці ціха сказала са свайго ложка: «Гэта ж, мабыць, душачка яго тутака, не хоча з намі развітвацца», і Васіль зноў лёг, пстрыкнуўшы выключальнікам, але і пасля ляжаў без сну, слухаў, як усё б'ецца і б'ецца аб сцены, аб столь той вялікі матылёк, нібыта і сапраўды роспачна шукала нечага кволая Цімкава душа… Ёп застагнаў, адчайна заматляў галавой па падушцы, не хочучы згаджацца, не згаджаючыся са стратай і ўжо ведаючы, што згаджацца давядзецца. Упершыню прыйшла ў ягонае жыццё смерць, і, хаваючы ў падушку спалатнелы твар, ён з жахам думаў, што такое паўторыцца неаднойчы — паводле бязлітаснага закона, што нішто жывое не валодае бяссмерцем… I ён думаў, думаў — пра ўсіх тых, хто жыве зараз, рухаецца, кахае і хто пойдзе адсюль, як пайшлі мільёлы невядомых, такіх жа поўных жыцця і радасці. Ёп шкадаваў іх, шкадаваў сябе, блізкіх сваіх, Верачку… Чамусьці смешнымі і нейкімі наіўнымі здаваліся цяпер яе маленькія радасці — калі апранала абнову, даставала білет на модны спектакль, угаворвала маці пайсці куды з дому, каб уволю можна было патанцаваць і павесяліцца «без старых». I расла ў ім нейкая падсвядомая крыўда на яе: забыўся на Цімку, не прыязджаў, вось і здарылася непапраўнае…

Ён біўся на падушцы, то засынаючы, то зноў як выплываючы на паверхню, і ўсё дзівіўся таму, што, аказваецца, той боль, які сціскаў сэрца, быў мацнейшы за ўсё, што ведаў дасюль, — за той, калі балела моцна апечаная рука, за той, калі разадраў нагу, ныраючы ў рачулку — так, што ў крывавым была бачная белая косць.

Ён не праходзіў, той боль, увесь час і тады, калі паволі везлі па вуліцы Цімку, нерухома каменнае яго цела было падобна на дрэнна зроблены манекен. Здавалася, што той манекен не мае дачынення да Цімкі і вось-вось з'явіцца ён сам — са сваёй сарамлівай усмешкай, задуменным поглядам сініх вачэй, і тады развеецца насланнё. Але час ішоў, і вось ужо былі могілкі, і свежавыкапаная яма, і труна, над якой павольна вырасталі, закрываючы яе, жоўтыя гурбікі высахлага пяску. Былі крык маці, і галаўэнне цётак, і вянок з ядавіта-чырвонымі кветкамі і васковымі лістамі, і многае другое, што працінала яго. Гэтую труну рабілі, не ведаючы, каго пакладуць у яе! I вянок таксама быў ужо зроблены, калі Цімка яшчэ хадзіў і смяяўся, не ведаючы, што гэта яго імя выведуць на чорнай жалобнай стужцы!

…Вечарам, пасля памінак, ён пайшоў да Каці. Злосць і горыч віравалі ў ім, і трэба было за нешта зачапіцца, даць ім выйсце. Якое — не ведаў. Ведаў, што трэба ўбачыць яе, — і пайшоў. Што будзе далей — не думаў.

Нікога не было відно каля яе хаты, але весніцы, калі ён патузаў за клямку, былі зачыненыя. Ён тузануў мацней — прабой выскачыў, са звонам паляцеў на асфальтаваную дарожку. I амаль адразу ж, як бы стоячы за дзвярыма і чакаючы яго, на ганак выскачыла немаладая жанчына ў сіняй жакетцы і квяцістай, крыху зашмальцаванай сукенцы.

— Чаго табе тутака? — загаварыла яна, як здалося яму, спалохана.

— Дзе яна? — цяжка запытаў Васіль. Хмель торгаўся ў ім, хацелася крычаць, упасці на зямлю і забіцца ў роспачным крыку.

— Чаго табе трэба, кажу! — жанчына загаварыла грамчэй і як бы голасам выклікаючы некага — суседзяў ці проста каго з вуліцы. I ад гэтага голасу, ад перасцярогі і страху, які чытаўся ў яе вачах, Васіль як азвярэў:

— Дзе яна, сучка гэтая! Ты думаеш — не дабяруся да яе? Хай адкажа, што яна такое Цімку сказала, чаго ён тапіцца пабег?!

Ён зрабіў крок, павёў рукой, — і жанчына, як пёрка, адляцела прэч.

— А ратуйце, людзі! Людцы мілыя, ратуйце! — загаманіла яна, спрабуючы адцягнуць Васіля ад дзвярэй. Але ён ударыў нагой у дзверы, і яны расчыніліся. Каця, у адной сарочцы, стаяла пасярэдзіне пакоя, аблітая электрычным святлом, якое — Васіль паспеў гэта заўважыць, толькі што загарэлася. Яна жмурыла пачырванелыя вочы, і погляд яе быў суровы і бясстраншы. Ён нават сумеўся ад гэтага погляду, але тут жа адчай і нянавісць зноў падступілі да горла.

— Ну, кажы! — падступіў ён да дзяўчыны, і рукі яго падняліся, як бы хочучы схапіць яе за горла.

Каця стаяла гэтак жа нерухома, толькі вусны яе ўздрыгпулі ў нейкай грымасе, нібыта яна пакрывілася ад плачу. Але тут жа ў пакой уляцела маці.