Перакат

Ванда любіла прыгожа апранацца, амаль усё шыла сабе сама. Праўда, нечаканыя яе жаданні часам істотна вырывалі з наладжанага бюджэту істотныя сумы. Але з цягам часу набывалі рэчы ўжо без намагання. У апошнія гады Ванда нават пачала крыху транжырыць грошы, у яе шыфаньеры мільгалі каўняры, шалікі, запахла ад адзення французскімі духамі. Але ён не сварыўся: помніў тыя цяжкія гады, калі Ванда майстравала сабе кофтачкі з ягоных старых кашуль, перакройвала, пераліцоўвала паліто, з апошніх сіл цягнучы Пінчука, прымушаючы яго вучыцца, спярша ў інстытуце, пасля на курсах удасканалення настаўнікаў. Калі ён стаў дырэктарам школы, настояла збіраць на машыну, а налета яны паехалі ў сталіцу і патрацілі процьму грошай, то шыкуючы ў рэстаране, то наведваючы старых знаёмых. Цяпер ён успамінаў, што справа была не ў рэстаранах, а ў адчуванні маладосці і заможнасці, такім новым для іх, а яшчэ — у нечаканым адчуванні свабоды, таму што Уладзік паступіў у інстытут, з'ехаў у сталіцу, і яны ўпершыню зразумелі, што жыццё — гэта не спрадвечная гонка, што ёсць магчымасць спыніцца і як бы агледзецца. Тое, што раней рабілася па нейкай неабходнасці, каб не адставаць ад іншых — тэатры, карцінныя галерэі, музей, — цяпер прыносіла задавальненне. Ці то галава, вызваленая ад надакучлівай будзённасці, радасна ўбірала ўсё новае, ці справа была ў абуджанай нечаканай, але магутнай, празе абнаўлення, але з таго часу Пінчукі рэгулярна ездзілі ці ў сталіцу, ці ў суседнюю Прыбалтыку, ці на поўдзень, кожны раз вяртаючыся перапоўненымі ўражаннямі — так соты напаўняюцца маладым майскім мёдам, імкліва, паспешліва, нібы пчолы, стомленыя зімой, ніяк не нарадуюцца працы і вольнасці…

Ванда памерла нечакана: яшчэ раніцай праводзіла яго — вясёлая, як заўсёды, прыгожа апранутая, а праз дзве гадзіны ў школу прыбегла суседка, і ён, схапіўшы першую свабодную машыну, прымчаўся і ўбачыў жонку другой. Яна ляжала на канапе, бледная, з сінізнай, нікога не пазнаючы. «Інсульт», — коратка канстатавала ўрач, і ён не зразумеў, што значыць гэтае слова — не зразумеў да самага канца.

Ванда, такая імклівая, маладая, неўтаймаваная, памірала ад хваробы, якая раней наступала толькі ў пажылым узросце!

Чаго не вытрымаў нейкі кволы сасудзік: нейкай былой ягонай няўдачы, што прымусіла яе перажываць не адну ноч, ці, можа, недаяданне часоў вайны?

А можа, гэта адгукнулася раніца, пра якую неяк яму расказвала ўначы: у час вайны раніцай прыбегла да сяброўкі. Але ў хаце начавалі партызаны, і немцы, даведаўшыся аб тым, выгналі ўсіх, хто быў у ёй. Ванда прыспела к расстрэлу, яна яшчэ бачыла, як каля сцяны стаяла сяброўка, маленькі брацік трымаўся за спадніцу. Стаялі маці і бацька, і яшчэ невядомыя людзі. Выстралы пачалі касіць іх якраз у тую хвіліну, калі Ванда выходзіла з-за пуні. Кінуўшыся ў пуню, яна бачыла ўсё скрозь вузкую шчыліну ў сцяне і да самай цемры так і не змагла выйсці адтуль, хаця немцы паехалі. «Трўсілася», — казала пра гэта маці Ванды…

Яму заўсёды раней здавалася, калі ўжо прыходзілі такія думкі, што першым пойдзе ён: занадта многа перажыў, бачыў тое, што нават не магло прысніцца Вандзе, хаця розніца паміж імі была ўсяго шэсць гадоў. Ды так выйшла, што Ванда, выходзіць, адчувала ўсё навакольнае іначай, сэрца яе сціскалася больш пакутліва, адчувала болей… «Саракагадовыя цяпер паміраюць часцей, яны ж і ў санаторыях цяпер ледзь не большасць», — гаварыла ўрачыха, нібыта спрабуючы пераканаць яго, суцешыць тым, што смерць Ванды — не выключэнне, дзікунства, не катастрофа!

Ён неяк адразу пасталеў, заціх, нібыта ўжо не хацеў ці не мог хаця зрэдку адчуваць і перажываць вострае пачуццё вернутай маладосці, позняе, горкае і разам з тым жаданае.

Знешне ён амаль не змяніўся — высакаваты, худы, з прыкметнай сівізной, з нетаропкасцю слова і справы, і толькі вопытны, уважлівы позірк мог заўважыць у яго засяроджанасці нейкую разгубленасць, як быццам ён прыслухоўваўся да нечага — нечага, што пастаянна адыходзіла, выслізвала з рук…

I гэта сапраўды было так. Тым, што адыходзіла — з болем, з пакутай — было іх сумеснае жыццё з Вандай. Ён жахаўся: нават воблік, голас, смех яе апошніх гадоў губляліся, выслізвалі з ягонага жыцця, нібыта ўсё, чым была для яго жонка, знікала ўвогуле, правальвалася ў агромністую, страшную бездань, адкуль дыхала на яго холадам, адкуль ніхто I ніколі не вяртаецца — ён разумеў гэта з новай празорлівасцю, дзівячыся, што раней проста не думаў пра гэта. I разам з тым ярка ажывала мінулае, як быццам Ванда хацела бачыцца яму толькі маладой, лёгкай, жаданай. Не той спадарожніцай жыцця, з якой яны, быццам запрэжаныя ў воз, пераадольвалі жыццёвыя перавалы, а той, што, аднойчы ўварваўшыся ў жыццё, паклікала некуды вечнай, зваблівай жаночай прыцягальнасцю…

Вяртаючыся дадому, ён цяпер часам думаў нязвыклае: што ёсць прыгажосць, чаму прымаюць яе так неаднолькава, чаму ўвогуле жыве яна нейкім сваім, невядомым, патаемным для простых людзей жыццём?