Поўны збор твораў у чатырнаццаці тамах. Том 9

— А ручкамі! Ручкамі, пан эсэр! Во так! — па-блазенску ёрнічае Блатняк і, тут жа, зачарпнуўшы жменяй не дужа густую кашу, пачаў вылізваць яе з прыгаршчаў…

За ім ў вядзерца палез рукой Шапялявы…

З відавочнай няёмкасцю двума пальцамі нешта зачарпнуў сабе Пажылы…

— Ну, а вы што? Ахвіцэр! І ты, Маўчун! Запрашаць трэба? — занадта жвава круціцца ля кашы Блатняк. — Што, можа, не хочаце? Дык як хочаце! Нам болей перападзе, ха-ха…

Блатняк… Шапялявы… Пажылы… Адпіхваючы адзін аднаго ад вядзерца, яны лезуць за кашай рукамі…

Неяк ураз аслабелы Камандзір ціха апускаецца на свой шынель. Ён ашаломлены і спустошаны…

Казак неяк нервова матнуў галавой і садзіцца ў свой куток… Шапялявы, паспешліва пражоўваючы кашу, кажа Блатняку:

— Ну, а ты плявузгаў: Гунькін роў, Гунькін роў, бо не кормяць… Во і накармілі!

Блатняк прагна глытае кашу з прыгаршчаў:

— Значыцца, перадумалі!.. Мабыць, яшчэ пачакаюць страляць.

Шапялявы аблізвае пальцы:

— Пэўне, пачакаюць. Бальшавікі — яны таксама розныя… Па тваёй жа тэорыі…

— Само сабой… А ты, вучыцель, што думаеш? Пажылы моўчкі есць кашу…

Камандзір, прыкрыўшы вочы, сядзіць ля дзвярэй на шынялі…

Вельмі хутка яны ўтрох апаражнілі вядзерца і з асалодаю адваліліся плячамі да сцяны. Падобна, пад’елі… І нават, паспакайнелі… Яны задаволіліся…

— А я вам скажу, — роздумна зашамкаў Шапялявы. — Тое, што мы паначы ўдумалі, маланадзейна. І авантурна. Так вопытныя арыштанты не робяць.

— Абсалютная лухта! — жвава пацвердзіў Блатняк. — Хіба на засыпку. А так, можа, яшчэ…

— Можа, і абыдзецца, — разважае Шапялявы. — Калі разабрацца, дык мяне і праўда выпадкам узялі. Гэта мой корыш тую купчыху экспрапрыяваў, а не я. Ну, ды разбяруцца…

— Дык і са мной, мяркую, разбяруцца. Што я — контра які? Я чэсны пралетар! А што спекульнуў трохі, дык за гэта страляць? — размаўляе Блатняк.

— Цябе, можа, і не застрэляць, — ціха азваўся Пажылы. — Але ж тут афіцэр…

Блатняк:

— Ну і што?

— А тое, што яго падманулі. — гаворыць Пажылы.

— А хто, хто яго падмануў? — загарачыўся Блатняк. — Мы самі падмануліся! Ну, не кормяць, думалі — шлёпнуць! Аж, пэўна, не! Дык што ж нам цяпер — напралом? На злом галавы дзеля ахвіцэра? Тут кожны сам за сябе…

— Рызыка павінна быць апраўданай! — глыбакадумна прашамкаў Шапялявы.

Унутры ў Камандзіра штосьці напялася і разам аслабла… Ён нешта пачаў разумець. Ён слухае іх моўчкі, і адчуваецца, як ягоная разгубленасць ператвараецца ў маўклівы нутраны гнеў… У камеры раптам настала пакутная напружаная цішыня…

У ёй важка і нават злавесна чуецца з-пад акенца:

— Скаты!

— Што? — падняўся і сеў на доле Блатняк. — Хто скаты?

— Вы! — кінуў Казак.

— Вы чулі? Чаму гэта мы — скаты? — нервова пытаецца Блатняк.

— Трэба спярша падумаць, чым гаварыць, — пакрыўджана прашамкаў Шапялявы.

Казак неяк няспрытна варухнуўся ў шэрым святле з аконца сваёй крутаплечай паставай і зноў схаваўся ў цені…

— Абзываецца! За афіцэра заступаешся? — прыдзіраецца да Казака Блатняк. — Дык ахвіцэр не крыўдуе! Праўда, ахвіцэр? — ён павярнуўся да Камандзіра.

Той ва ўпор, не міргнуўшы, гняўліва паўзіраўся ў твар Блатняка…

Блатняк нешта адчуў…

— Ахвіцэр нязгодны! — аб’яўляе ён урэшце. — Ён згодны з бандытам! Во як! Ведама, дзве контры!

— Мала, што скаты! Вы яшчэ і падляцы! — з гневам сказаў Камандзір і адвярнуўся да сцяны.

— Ну, я ж казаў: яны контрыкі! Бандыт ды гэты ахвіцэр! — істэрычна залямантаваў Блатняк. — Іх трэба закласці! У ЧК!

— А што ўтойваць! Класавыя ворагі — пырскаючы слінаю з бяззубага рота, гаварыў Шапялявы.

Перад ім спалохана ўскочыў на калені Пажылы:

— Ціха вы, ціха! А то ўчуюць… Яны ж усіх нас…

Але ягоныя ўгаворы толькі раздражнялі не на жарт раззлаванага Блатняка:

— Што — ціха? Чаму я — ціха? Гэта ён хай ціха! Ён забойца! А гэты, ахвіцэр! Яны ворагі! А я лаяльны да савецкай улады чалавек! Яны задумалі ўцёкі, ты, пацвярдзі! Хто сабраўся канвой душыць? Хто, ну, скажыце!..

— Змоўкніце! Што вы робіце! — упрошвае Пажылы.

Але ягоныя словы наганяюць на Блатняка яшчэ большую злосць:

— А, і ты? І ты, тожа, за іх? І то, контра, за Бога, проціў рэвалюцыі!

І тады, з-пад акенца насупраць, неяк марудна, бы перасільваючы ў сабе знямогу, падняўся Казак. Ён босымі нагамі пераходзіць цераз выцягнутыя на падлозе боты Шапялявага… Марудна, але рашуча, ён накіроўваецца да Блатняка…

Той, учуўшы нядобрае, завішчэў ля парога:

— Не падхадзі! Не падхадзі!

Казак вялізнаю рукой ухапіў яго за грудкі, згроб, пераламіў у паясніцы і паваліў пад сябе долу…

Шапялявы спалохана адхіснуўся ўбок… Пажылы абмёр у нерашучасці…

Камандзір разумее, што зараз здарыцца нешта кепскае…

— Стойце! — загадаў ён строга. — Стойце, не трэба!

— Прыкончу скаціну!..

— Не трэба! Адпусціце! — загадвае Камандзір. Раптам залязгаў замок і дзверы рэзка расчыніліся…

— У чым справа! Што такое?..

У дзвярах стаяць двое чэкістаў, не пераступаючы парог.

— Устаць! Усім устаць!..

Першы хуценька ўскочыў Шапялявы… За ім з натугай падымаецца Пажылы… Устае камандзір…

Казак у доле з яўнай неахвотай выпускае з рук Блатняка і таксама, цяжка дыхаючы, узгрэбся на ногі…