Поўны збор твораў у чатырнаццаці тамах. Том 9

Камандзір, абапершыся плячамі да сцяны, моўчкі слухае гэту спрэчку, нарэшце пытаецца:

— Даўно вы тут?

— Як хто, — адказвае Пажылы ў куце. — Я чацвёрты дзень.

Ён во — два, іншыя — хто колькі.

— Тут доўга не трымаюць! — са значэннем сказаў Блатняк.

— Што — адпраўляюць? А куды? — пытаецца Камандзір.

— Гэ — куды? Вядома, куды!.. У Гунькін роў! — адказвае Блатняк.

— Толькі ж, мабыць, павінны хоць дапрасіць, вынесці нейкі прысуд, хай сабе і фармальны, — сказаў Камандзір.

— Які прысуд? Які прысуд? — гаворыць Шапялявы. — Цяпер могуць і без усякага прысуду, у імя рэвалюцыі!

Камандзір трохі памаўчаў… Потым кажа, як быццам сам сабе:

— Вось… прыехаў! А адсюль да маёй станцыі шэсцьдзясят вёрст…

Пасля нядоўгага маўчання са змроку зноў пачуўся ўпэўнены шапялявы голас:

— А што ж вы хацелі, грамадзяне? Пралетарыят абараняе сваю ўладу. А кожная ўлада павінна ўмець сябе абараніць!

— Яно, можа, і так, — не адразу, мякка пагадзіўся Пажылы ў куце. — Тое вядома з часоў Французскай рэвалюцыі. Толькі вы мне скажыце, чаму гэткая неадэкватная абарона? Напрыклад, я не выступаў супраць іхняй улады. Я нейтральны чалавек, абывацель.

— Вы не абывацель! — запярэчыў Шапялявы. — Вы прадстаўнік чужога варожага класа!

— Ну, добра, я — чужы клас! — памяркоўна сказаў Пажылы. — Вы ж, пэўна, не чужой клясы чалавек?

— Затое, я чужой партыі! — адказвае Шапялявы. Пажылы:

— Але ж таксама сацыялісты? Шапялявы:

— Сацыяліст-рэвалюцыянер! Заўважце розніцу! Пажылы:

— Невялікая, аднак, розніца, як я разумею. І тыя, і другія супраць манархіі.

Шапялявы:

— У тэарэтычным сэнсе так. Але ў тактычным — мы як неба і зямля! Мы, эсэры, нязгодны з бальшавікамі.

Пажылы ўсміхаецца:

— Даволі сумніцельна…

Камандзір некаторы час прыслухоўваецца да іх размовы, потым пытаецца:

— А за што вас, прабачце, сюды?

Шапялявы:

— А ні за што! Выйшла непаразуменне…

— Гэ, непаразуменне! — нервова заварушыўся ля ног Камандзіра Блатняк. — У іх непаразуменняў не бывае. Ім трэба як мага больш шлёпнуць!

— Шлёпнуць, гэта, канешне, — пагадзіўся Шапялявы. — Можа, толькі спярша пакормяць. Павінны ж яны карміць!

Блатняк:

— Не кормяць і не страляюць! Чакаюць, калі самі ногі выцягнем!

Шапялявы:

— Такога царскія сатрапы не дапускалі! Я катаргу прайшоў, ведаю.

— Не кормяць, значыць, трэба думаць, не зацікаўлены ў нашым жыцці! Усё надта лагічна, — уздыхнуў Пажылы.

— У іх там няпраўка выйшла — аўтамабіль сапсаваўся, — зазначыў Блатняк. — Як адрамантуюць, напэўна, адразу…

У Гунькін роў…

Тым часам недзе недалёка ў калідоры пачуліся галасы:

«Выходзь! Быстра, тваю маць!..» І брыдкая салдацкая лаянка… Падобна, там усчалася тузаніна ці нават бойка… Чуецца тупат шматлікіх ног… Нешта моцна выцяла ў сцяну — аж здрыгануліся прыхінутыя да дзвярэй плечы Камандзіра… Усе насцярожана прымоўклі, чакаюць…

Потым тупат і тузаніна сталі чуваць далей…

— Цяпер ці не наша чарга… — паныла сказаў Шапялявы.

Яму ніхто не адказаў, усе маўчаць…

Пасля маркотнае паўзы першы загаманіў Блатняк:

— А я, якраз перад тым… Ну, у ранку, як сцапалі, не даеў гуляш… — паведаміў ён, як пра нешта важнае. — Такі быў смачны гуляш!.. Вялікая талерка… А я не даеў, дурань!

— А я дык галадаў болей! Каб што не даесці, такога не памятаю… Асабліва хлеб… Найлепшы прысмак! — сказаў Шапялявы.

— Ды і сухар няблага! Калі з квартай кіпятню… Ахвіцэр, у цябе там сухарыка не завалялася? — павярнуўся да Камандзіра Блатняк.

Камандзір усміхнуўся:

— Не завалялася…

— Трэба было даваць дзёру, я ж казаў! — сцішана буркнуў Блатняк, звяртаючыся да іншых. — А то давядуць, што ног не пацягнеш!.. Калі да таго не стрэльнуць…

— Я не супраць, — адгукнуўся Шапялявы.

З кутка разважна азваўся Пажылы:

— Вы думаеце, гэта магчыма? Гэта ж вельмі рызыкоўна, мабыць…

Яму ніхто не адказаў… Зноў наступіла цішыня…

— А што? Як адчыняць дзверы… Каго прывядуць… — кажа са змроку Шапялявы. — Кінуцца і — за вінтоўку! А тут астатнія…

— Хто кінецца? Я чалавек пажылы… Ды суставы хворыя, — сказаў Пажылы.

— Я б сам кінуўся, — кажа Шапялявы, — ды у мяне рука вывіхнутая. Як вялі, дык білі, сапсавалі руку. Бо ўсё роўна — у расход!.. Чуе мая душа — не даюць есці, значыць — прыгавор!

Камандзір маўчыць. Ён нешта ўзгадняе ў сабе — прымае рашэнне…

— Дык вось жа ў нас, вайсковец! — падказвае Блатняк. — Ты ж вайсковец, ага? — звярнуўся ён да Камандзіра.

— Вайсковец…

— Ахвіцэр?

— Афіцэр…

— Дык чаго чакаць? Самы раз будзе! Я ў помач! — кажа Блатняк.

— Ага, тут трэба, каб усе разам! — па-змоўніцку, ціха, прашамкаў Шапялявы. — Ламануць — і ў калідор! А там — каму пашанцуе…

— Калі б паспець… А то могуць на золаку вывесці. Яны заўсёды на золаку возяць! — паведамляе Блатняк.

Камандзір моўчкі думае… Нарэшце кажа:

— Я зразумеў… Але ці ўсе згодны?

— Я згодны! — лёгка сказаў Блатняк.

— Я тожа, — пацвердзіў Шапялявы.

У куце, чутна было, трохі паўздыхаў Пажылы.

— Што ж, калі ўсе парашылі, дык… Адмаўляцца не пахрысціянску будзе. Ужо як-небудзь…

— Во і добра!.. А ты, маўчун, што? — звяртаецца Шапялявы да кагосьці ў цемры. — Ці ўсё спіш?

— Я не сплю, — прагучаў з цемры незнаёмы басавіты голас.

— Дык ты чуў? Ты згодны? — пытаецца Шапялявы.