Праведная галеча

Надышло лета, зямля парасла травою, убраліся ў лістоту дрэвы. На далёкіх пашах зазвінелі медныя званочкі кароў, яравыя засеялі пры добрым надвор’і. Насеннае зерне атрымалі ў пазыку ад казны. Атупелыя ад няшчасцяў людзі пачалі пакрыху ажываць, нарадзіліся новыя спадзяванні. Сейбіт, ступаючы па полі за бараною, моцна задумваўся, успамінаючы жахлівыя мінулыя гады, і душа ягоная ўсё больш шырока раскрывалася насустрач сённяшняму светламу сонейку і буйной зеляніне навокал. І хоць знясілены мінулымі цяжкасцямі розум чалавечы яшчэ не мог у поўнай меры ацаніць усе перажытыя выпрабаванні, у сейбіта ўжо нараджалася адчуванне таго, што новыя часы прынясуць і новую светлую ідэю, якая надасць жыццю новы кірунак і новы абшар. І калі чалавек са сваёй нівы бачыў, як цягнуцца па дарозе знядоленыя бяздомнікі, то з нейкаю прыкрасцю думаў, што старыя часы ўсё ж азмрочваюць тое імгненне, у якім нараджаецца новы час.

Для былога Юсі Нікілі, якога цяпер называлі Юсі Туарыла, гэта лета, як і наступныя летнія часы, сталася самаю важнай парою ў жыцці – парою юнацтва, таму што большую частку гэтай пары ён праводзіў у самоце.

Надзелы, на якіх ён пасвіў гаспадарскі статак, лашчылі вочы сваёю разнастайнасцю. Некалі там былі лядныя пожагі, а цяпер квітнелі ўтравелыя паляны. З глыбіні лісцвянога лесу выступалі агароджаныя пожні з абавязковымі паветкамі ды пунямі. Ціха бруілася паміж стромкімі беражкамі непаўнаводная звілістая ручаінка. А па-над ёю, на ўскрайку абрыву, бярэзіны схілялі над мурашнікам свае паніклыя плакучыя галіны, ад якіх у самую паўдзённую спякоту, калі сытыя каровы палягалі на зямлю, таксама сыходзіў спякотны водар. Юсі хутка прывык да гэтых светлых мясцін і з задавальненнем майстраваў калатоўкі і вырабляў кіёчкі, упрыгожваючы іх сваёй разьбою. Тут ён не адчуваў сваю няўклюдную бездапаможнасць, якая так моцна псавала яму жыццё ў новай гасподзе. Тут за спінаю ў яго не стаялі ніякія загадчыкі і камандаваць статкам можна было як заўгодна.

Удзень плынь ягоных думак залежала ад таго, як прайшло ранне і вечар напярэдадні. Магло быць і так, што ягоныя думкі ўвесь дзень круціліся вакол ягонага цяперашняга жыцця, вакол краявідаў, дзе пасвілася гавяда, а можа, ствараліся карціны жыццёвай будучыні, у якіх галоўнае месца займала пасада Туарыла з гаспадаром, гаспадыняю ды іншымі істотамі. Тут яму добра, і нікуды ён адсюль не пойдзе. Бацька, маці і ўвесь сусвет жыцця ў Нікілі засталіся далёка ззаду, здаваліся чужымі і варожымі ягонаму новаму жыццю, а таму паспяхова адпрэчваліся хлапечым розумам і сціраліся з памяці. Сёння сонца свеціць не для іх. Адсюль, з залітага сонцам пагорка, здаецца натуральным, што гаспадар і гаспадыня ніколі не сварацца паміж сабою… Надыдзе вечар, і будзе так прыемна вяртацца дадому разам са статкам.

А часам здараецца і так, што вечар і ранне бываюць больш цяжкімі і змрочнымі, чым звычайна, і тады ўвесь наступны дзень праходзіць пад захмараным небам. Апоўдні недзе паблізу б’е маланка, і Юсі, шукаючы паратунку, спалохана імчыцца ў пуню. Гэта Бог абрынуўся яму на галаву, ён з’явіўся проста адтуль, з Хар’яскангаса, з бязмернай далечыні даўно пражытых гадоў. А Туарыла робіцца нікчэмнаю і далёкаю, таму што бацька Пеньямі знайшоў уцекача Юсі і зноў завалодаў сынам, як у былыя часы. Бліскае маланка, нібыта люты позірк усяго таго, што даўно згінула; яшчэ гучней чуюцца грымоты, і Юсі з жахлівым крыкам кідаецца ў абдымкі да сваёй памерлай маці Маі. Кроў ачысцілася ад усяго наліплага тут, і знаёмы краявід праз дождж бачыцца злавесна чужынскім. Дзікунская грубасць бацькі Пеньямі і ласкавая пяшчота маці робяцца самымі каштоўнымі скарбамі для трапяткога дзіцячага сэрца тут, на аддаленай чужой пашы.

Грымоты сціхлі, навальніца скончылася, аднак палёгкі не было – такі ўжо дзень сёння. Згубіліся дзве каровы. Юсі яшчэ ўсхліпвае ад перажытых уражанняў і тут жа пачынае плакаць зноў: што яму будзе, калі каровы не знойдуцца. Важак статка паказваецца на ўскрайку паляны, але як шалёны кідаецца прэч, як толькі хлопчык набліжаецца да яго. Ваўкі! З пачуццём молячыся Богу, заліваючыся слязьмі, бяжыць дарослы хлопчык Юсі па размоклай сцяжынцы дадому і чуе, як у яго за спінаю нема раве скаціна, якую задзірае воўк. Аж тут які-небудзь дзед-лесавік, што жыве ў самотнай лясной хаціне, пачуўшы Юсеў лямант, выходзіць паглядзець, што там парушае вячэрні спакой, і накіроўваецца на выганы Туарылы. Ён бачыць загрузлую ў дрыгве карову, бачыць, як ашалела носіцца навокал бык, бачыць, што асаблівай небяспекі няма. Уцяміўшы гэта, стары няспешна вяртаецца дамоў па вяроўку.