Праведная галеча

Вучоба ў канфірмацыйнай школе была для Юсі чарадою дробных і буйных расчараванняў, і не было там нічога такога, што мроілася яму ў той песеньцы, якую маркотна напяваў ён у хаце парабкаў увечары перад пачаткам заняткаў. Аднак і цяпер яму часам хацелася паспяваць, асабліва калі ён заставаўся адзін у доме, дзе жылі вучні царкоўнай школкі. Юнацкая душа яшчэ не набрала поўнай моцы і знаходзілася на той ступені, калі імкнецца стварыць карціну свету, суцэльна складзеную з прыгожых мрояў. Туарыла і гэтае сяло з царкоўнаю школай былі цэнтрам той карціны, аточанай бязладнай мітуслівасцю падлеткавых пачуццяў. Успрыманне жыцця і яго адчуванне рабіліся больш шырокімі, і хлопчык мусіў рухацца ўслед за імі; здавалася, што прастора таксама шырыцца і што яе трэба нечым напаўняць. Ранейшыя, створаныя яшчэ ў Нікілі, карціны канфірмацыйнай пары ніяк не супадалі з цяперашняй рэчаіснасцю: здавался, што яны так зменшыліся, што трэба было зноў пашыраць іх. Гледзячы праз акно на агароды, стрэхі і вуліцы сяла, ён адчуваў сябе бездапаможным і няўклюдным у гэтай вялікай чыстай хаце, якую паступова напаўняў вечаровы змрок. Гнятлівае пачуццё неабходнасці нешта рабіць поўніла ягоную істоту, і хлопчык пакутаваў ад страху, што не зможа ён зрабіць усё як трэба і не пазбегне жорсткага пакарання.

Гэтае пачуццё ўласнай нязначнасці і бездапаможнасці дасягнула найвышэйшай ступені, калі ён прымаў прычасце. У гэты момант трэба было абавязкова думаць пра Бога, але Бога не было, а было нейкае дзіўнае пачуццё і лёгкае ап’яненне, калі ён упершыню паспытаў царкоўнае віно і прасвірку. Пробст, пастар і дзеці выглядалі так, быццам Бог не меў ніякага дычынення да ўсяго, што тут адбываецца. Быў варты жалю ўрачысты момант канфірмацыі, калі дзяцей «дапускалі да прычасця».

Дух сытасці і спакою пануе нядзельным адвячоркам у заможнай вёсцы ў канцы лета. Заўтра ў Туарыле пачнуць жаць жыта.

Усе работнікі некуды падаліся, адзін толькі Юсі застаўся дома, бо свабоды ў яго меней, чым у парабкаў. Вядома, як сапраўдны мужчына ён ходзіць да прычасця. Але як мала гэта дае яму ў параўнанні з тым, што мроілася некалі як нешта дзівоснае і неспасцігальнае! Цяпер яму нічога не забараняюць, яму толькі загадваюць ці папракаюць яго, але сам дух, які пануе ў доме, скоўвае хлопца цяжкімі вярыгамі. І вярыгі тыя зрабіліся больш цяжкімі, чым раней, а пасля канфірмацыі іхні цяжар стаў проста невыносным. Два тыдні таму на сенакосе гаспадар зноў адлупцаваў яго. Калі пасля таго Юсі, глытаючы слёзы і лаючыся, пры ўсіх прыгразіў, што і на год больш не застанецца ў Туарыле, адзін торпар сказаў:

– Няўжо гэта Юсі больш не збіраецца наймацца яшчэ на год?!

– Чорт ім у бок, калі я наймуся! – усхліпнуў Юсі.

– Дык ты і гэты год рабіў задарма, а не па найме, – цягнуў сваё торпар, і тады Юсі адчуў, што ягоныя пагрозы выклікаюць у другіх адно што абыякавую ўсмешку, што ў ягоным становішчы ёсць нешта такое, аб чым ён не ведаў раней. Гэтым ціхім нядзельным адвячоркам сталася так, што Юсі застаўся ў доме сам-насам са скотніцай, якая прычэсвалася перад люстэркам. Была яна вельмі злоязычная баба, да Юсі звычайна ставілася з пагардаю і заўсёды прылюдна імкнулася сказаць хлопцу што-небудзь брыдкае. Але сёння яна размаўляла з Юсі лагодна, зусім па-людску, і таму ён асмеліўся задаць некаторыя рызыкоўныя пытанні, а потым спытаў, што гэта мелі на ўвазе мужчыны на сенакосе. Хіба ён не можа наняцца ў другую гаспадарку, як гэта збіраецца зрабіць Манта?

– Дык ты і сам ведаеш, што нікуды ты не сыдзеш, – адказала Манта, разглядаючы грабеньчык супраць сонца, каб убачыць, ці не вычасала чаго-небудзь. – Гаспадар узяў цябе ў галодны год, і што б ты ні казаў, давядзецца сядзець тут, пакуль не станеш паўналетнім.

– А калі я тады стану паўналетнім?

– Гы! Як і ўсе – у дваццаць адзін год.

Значыць, ад канфірмацыі няма ніякай карысці, трэба яшчэ дажыць да паўналецця. Юсі засмучана папрасіў:

– Не сыходзьце, Манта.

– Яшчэ чаго! Мне ўжо не пачаставацца ў Кале Туарылы каляднай бручкаю! – адказала Манта, становячыся такой, як заўсёды. Горда ўскінула галаву і выйшла з хаты на вольную прастору нядзельнай вёскі. Юсі застаўся адзін і адчуў, што застаецца ён у тым жа становішчы, як і ў першыя тыдні жыцця ў гасподзе Туарыла. Радасць ад канфірмацыі канчаткова знікла. Душу хлопца напоўніла тужлівае ўсведамленне свайго малалецтва, і ён з жалем успамінаў сваё жыццё ў Нікілі. Дваццаць адзін год… А цяпер яму ўсяго толькі шаснаццаць. Як хутка праляцелі тыя дзівосныя часы!

Юсі здрыгануўся, калі ў хату ўвайшоў гаспадар.

– Куды пайшла Манта?

– Не ведаю.

– Тады табе давядзецца схадзіць у Халупны канец і сказаць, каб прыходзілі на жніво, – гаспадар падрабязна пералічыў усе закуткі і тарпы, куды трэба было зайсці. – Жвавенька, скокам-бокам!