Следчая справа Вашчылы

Першы стражнік. Мы служым…

Другі стражнік. Ад нас не ўцячэ!

Першы стражнік. А што ён такое зрабіў, што гэткая пільнасць за ім спатрэбілася?

Шленца (хапаецца за шаблю). Я от!..

Пішчык (памяркоўна). Што робяць зладзеі? Рабуюць, забіваюць.

Першы стражнік. Але я чуў, што вязём мы яго нібыта, каб перадаць на граніцы ў Мгліне вашаму цару?

Шленца. Не крулю, а князю, літоўскаму падчашаму яснавяльможнаму Радзівілу Гераніму.

Другі стражнік. Што гэта — пад чашаю?

Шленца (са злосцю). Не пад чашай, пся крэў, а падчашы!

Другі стражнік. Дык хто вы — палякі ці як?

Пішчык. Літоўцы мы Рэчы Паспалітай.

Першы стражнік. Значыць, не хрысціяне?

Пішчык (пакрыўджана). Чаму раптам не хрысціяне? Я — праваслаўны шляхціч, ротмістр — католік.

Другі стражнік. Дык хто ж з вас нехрысць у Літве?

Шленца. Ат, не па тваім розуме гэта, кацап!.. Праваслаўны, католік, вуніят!.. Пі вось, пакуль даюць, пся крэў, а пан шляхціч не пашкадуе тым часам князевых злотых.

Другі стражнік. Выпіць — можна, чаму не выпіць, але няхай карчмар накорміць і ланцужніка.

Пішчык. Кормныя ж вам і на яго выдалі?

Першы стражнік. Выдалі-то выдалі, але ж кішэня ў майго таварыша дзіравая. Вось і выпала манетка са штаноў па дарозе. Цяпер ступай, знайдзі яе ў пыльным пяску. Не, паны палякі, вы ўжо, будзьце ласкавы, не пашкадуйце князевых злотаў і на яго.

Шленца. Ты, кацап, не прыдурвайся!

Першы стражнік. А што гэта ты, пан ротмістр, усё кацап ды кацап? Гэта абразліва ў нас.

Шленца. Эйш, пся крэў!

Першы стражнік. І гэта неяк па-сабачаму.

Пішчык (умешваецца). Добра, я заплачу. Здаецца, яшчэ пару злотых затрымалася ў кішэні. Але каб апошні раз, паны рускія.

Другі стражнік (махае рукой). Давай, гані, а там відна будзе.

Пішчык (да карчмара). Дай паесці злыдню! (Ківае галавой на Вашчылу.) Плачу і за яго, каб яму пуста! Толькі і ведаю, што на ўсякую свалату трачуся!

Шленца. А дзе твая шынкарка, шынкар? Хаваеш пенкну пані? А то ў Кіеве адну я ўпадабаў быў. О, вельмі пенкна і пакладзіста была, пся крэў.

Пішчык (смяецца). Пан ротмістр, я ўжо і не ведаю, на які рахунак адносіць твае заляцанні?

Шленца. Згінь, шляхціч!

У карчме робіцца шумна ад людской гаманы. Расчыняюцца дзверы, заходзіць абарваны чалавек з жабрацкай торбай і лірай. На твары ў яго — выпалены знак: няскончаная пятля, акурат запытальнік. Чалавек доўга стаіць незаўважаны, тады накіроўваецца да стала, за якім сёрбае з міскі звязанымі рукамі Вашчыла. Той падымае галаву, пазнае. Гэта — ягоны пісар Іван Бочка.

(Нарэшце заўважае вандроўніка). Куды прэш, быдла? Не бачыш хіба, што нельга? Не бачыш, што гэта злачынца? Ану — прэч, пся крэў!

Першы стражнік кідаецца стаць паміж пісарам і Вашчылам. Хапае пісара за грудзі. І раптам адхінаецца — чуе, як чалавек адно мармыча ды знявечаны паказвае язык у роце. Махае рукой.

Першы стражнік. Няхай сабе сядзе. Калека ён, шкоды не наробіць. Ні языка ў роце, ні мовы.

Пішчык. Калека ён, кажаш? (Доўга глядзіць на пісара.)

Першы стражнік. Без’языкі нават. (Зноў махае рукой — маўляў, што з яго ўзяць?) Чорт з ім, няхай сядае, шляхціч, дзе хоча!..

Пішчык пераводзіць позірк на Чорнага дзецюка, неўпрыкмет маргае.

Пішчык (да ротмістра і стражніка). Добра, няхай сядзе.

Застолле са Шленцам на чале зноў пачынае шумець. Пішчык раз-поразу кідае позірк на Чорнага дзецюка, але той нібыта нікога не заўважае і нікога не слухае.

Вашчыла (ціха). Пісар, ты?

Пісар ківае галавой, апускаецца на ўслон, насупраць Вашчылы.

На, еш. І маўчы. Я ведаю, што ў цябе язык адрэзалі княскія суддзі. Значыць, мала ад цябе цяпер толку. Хіба што… Ладна я буду гаварыць, пакуль шляхта ды стражнікі гуляюць, а ты ківай мне галавой ці вачамі паказвай. Лепш, канечне, вачамі, тады падобна будзе, што гэта я сам з сабой размаўляю.