Следчая справа Вашчылы

Радзівіл. Але спяшацца таксама не варта. Мне пішуць з Расіі, што ў прыгранічныя палкі свае прыязджае імператрыца іхняя Лізаветка. Думаю, што там цяпер не да вас будзе, дарма што кіеўскі генерал у пісьмах прыспешвае ваш прыезд. Паедзеце праз Крычаў у Мглін. Там будзе засядаць камісія — з іхняга боку два камісары і з майго два. Выбраў вось вас.

Афіцэр. Дзякуй за давер, яснавяльможны.

Радзівіл. Справа ідзе пра перадачу Вашчылы ў мае рукі. Але хачу папярэдзіць паноў камісараў — не дужа ён патрэбны мне будзе тут пасля расследавання. Яны ж захочуць ад яго ведаць дакладна, што адбылося ў старастве. Відаць, сілічоўскі войт ужо і так наплявузгаў абы-чаго. Пэўна, што рускім таму карціць выставіць мяне крыважэрцам перад Еўропай. Маюцца ў іх і іншыя прэтэнзіі да мяне, нібыта я сілай трымаю беглых у сваіх маёнтнасцях. Не выдаю назад, як гэта змоўлена па дагаворы аб вечным міры. Але дапусціць гэтага нельга! У Расіі вы адшукаеце ротмістра Шленца і шляхціча Пішчыка. То мае верныя людзі. Перадасце на словах — ранейшы загад не адмяняю. Няхай кіруюцца ім.

Афіцэр. Так ёсць, яснавяльможны.

Радзівіл (да судзейскага). А вам загадваю выставіць рускім нашы прэтэнзіі — гэта яны правакавалі бунт у старастве. Таму трэба мець пры сабе інкрымінуючы матэрыял. Лепей за ўсё падрыхтаваць надзейнага сведку. Можна адсюль такога ўзяць, а то пашукаць у Крычаве, з ліку паўстанцаў. Сілай прымушаць не варта. Апынуўшыся за граніцай, зняволены можа даць любую нечаканасць. Абяцайце грошы. Гэты сродак мала калі не апраўдваў сябе. Да таго ж няхай палкоўнік Пястрыца адбярэ на месцы заложнікаў з сям’і таго, на кім спыніце ўвагу.

Судзейскі. Так, яснавяльможны.

Радзівіл. Ты, пан маёр, будзеш мець пасля вяртання ў Слуцк новы чын. Не пакіну без маёй княскай міласці і цябе. (Паварочвае галаву да судзейскага.) Вядома, калі ваша місія будзе мець поспех. А без гэтага можаце сюды не вяртацца.

Афіцэр. Слухаем, яснавяльможны. Мы вашы слугі.

Радзівіл. Яны вунь (паказвае на майстроў на рыштаваннях) таксама мае слугі, пся крэў, а нос на маёй мармуровай выяве даводзіцца самому папраўляць! (Зноў падымаецца па сходках, бярэ ў аднаго з дойлідаў малаток, долата, ляскае па мармуры. Тады нешта крычыць, спускаецца ўніз.) Халера, хоць ты зусім не адыходзь ад лайдакоў. Трэба ўсё-ткі выклікаць каменшчыкаў з Італіі. Дарэмна паспадзяваўся на сваіх. Колькі ні вучы — толку мала. (Да афіцэра.) Не выключана магчымасць, пан маёр, што былыя хаўруснікі Вашчылавы, якім удалося ўцячы, замысляць уратаваць свайго верхаводу. Такая пагроза таксама існуе, тым больш што дарогі праз граніцу ў Расію ім вядомыя. Таму ўсялякую падобную спробу неабходна прадухіліць. Калі ж справа сапраўды дойдзе да расследавання на камісіі, не саромцеся рускіх — чым болей выставіце прэтэнзій да іх, тым лепш для вашага князя. Але спадзяюся — Езус Хрыста не давядзе да гэтага. Перадайце пану палкоўніку ў Крычаве, каб не спыняў пошукі дзяцей бунтаўшчыка. Мне яны патрэбны, можа, найбольш, чым сам Вашчыла цяпер.

Афіцэр. Так ёсць, яснавяльможны князь!

Радзівіл. Ну, ступайце з богам.

Афіцэр і судзейскі кланяюцца, адыходзяць. Радзівіл зноў лезе па сходках да статуі.

(Крычыць.) Нос! Нос рабіце спярша, а тады ўсе астатнія члены!

Карціна васямнаццатая

Па дарозе ідзе Вашчылаў пісар. Сядае на абочыне, слухае, як у прыдарожным лесе спяваюць птушкі. Іграе на ліры. Нечакана з’яўляецца ротмістр Шленца.

Шленца. Далёка ж ты, пісар, зайшоў. Ледзьве дагнаў.

Пісар ускоквае.

Думаў, ніхто цябе не пазнае тут, пся крэў! Не, ад слуг нашага князя не так проста знікнуць. Але ж і распісалі цябе, пся крэў!

Пісар маўчыць.

Я ведаю, у цябе няма языка. Язык твой сабакі ў Крычаве з’елі. Але маўчы ды слухай. Гаварыць буду я, а ты пацвярджай мае словы ці адмаўляй. Галавой ківай, калі так — калі не. Зразумеў? Як з Вашчылам!

Пісар нерухома глядзіць на ротмістра.

Хто цябе накіраваў у Расію — Вашчылавы хаўруснікі?

Пісар адмоўна ківае галавой.

Значыць, сам зайшоў сюды, пся крэў? Ішоў сабе, ішоў ды вось тут і апынуўся? А чаго з Вашчылам сустрэчы шукаў?

Пісар не падае знак.

Так, выпадкам зайшоў у карчму?

Пісар ківае галавой.

Не лічы нас за дурняў, пісар! Нам вядома, пра што вы са сваім атаманам гаварылі. У нас і ў карчме вушы былі, дарма што самі выгляд рабілі, быццам не пазналі цябе, за калеку чужога палічылі. Ну, гавары, пся крэў, — змову задумалі? Вашчылу наважыліся вызваліць?