Святыя грэшнікі

Богша пацвельваўся. Яму ў асалоду было глядзець у князеў разгублены твар. Але на тое ён і князь, каб у крытычныя мінуты знаходзіць шляхі да, хай сабе і ганебнага, адступлення. Потым знойдуцца словаблуды, якія ператвораць князеву ганьбу ў князеву славу, яго­ныя ўцёкі ў мудрае адступленне.

— Ты адкуль прыехаў? — спытаўся князь, яўна пазбягаючы непрыемнай гаворкі. — 3 Візантыі ці, можа, яшчэ адкуль, напрыклад, з краіны Сін, дзе, кажуць, вялікія князі па загаду іхняга ўладыкі, нейкага Канфуза, абавязаны вучыць сваіх халопаў мудрасці і чалавекалюбству?..

Князь зарагатаў: такім недарэчным і смешным здалося яму тое, што робіцца ў краіне Сін.

— Дарэмна смяешся, князь, — азвалася Кажына, якая дасюль моўчкі стаяла ў парозе. — Хіба не тое ж робіць і княжна Ефрасіння? Дасмяешся да таго, што цябе стануць вучыць смерды і халопы...

— А во, бачыла, — сунуў князь у твар манашцы ду­лю. — Мы гэтых таленавітых вучняў Ефрасінні прымусім лыка драць для княжых слуг, — і глянуў на Богшу пераможна. Маўляў, бачыў, які я? — Дык адкуль ты?

— 3 Мінска, — адказаў Богша.

Князь паглядзеў на яго з дапытлівасцю вясковага шэрлак холмса.

— Брэшаш! Учора з Менска прыехалі госці. Пра ця­бе не было гаворкі ні на адным заезджым двары...

— Князь, ён прыляцеў да нас з будучыні, аж з дваццатага стагоддзя. А цяпер толькі дванаццатае...

Князь наморшчыў лоб, спрабуючы, відаць, уявіць тое далёкае будучае, з якога прыляцеў Богша.

— Хіба такое магчыма? — асцярожна спытаўся ён.

Лазар Богша хацеў быў растлумачыць, як ён паявіўся ў дванаццатым стагоддзі, але яго апярэдзіла Ка­жына.

— Магчыма, — упэўнена адказала яна. — Ён пасланец рымскага папы і таму можа падарожнічаць у часе...

Яе нахабства не вельмі каб і здзівіла Богшу. Ма­нашка чымсьці нагадвала пасрэднага рэжысёра, які лічыць зробленыя ім слабенькія фільмы геніяльнымі. Такога абвяргаць гэтак жа бескарысна, як даказваць вар’яту, што ён вар’ят. Богша прамаўчаў. Хай брэша! Тым больш што яе аргумент зрабіў уражанне на князя. Ён запрасіў Богшу за стол, а манашцы загадаў падаць ча­го выпіць і закусіць.

— А чаго ты прыёхаў? — спытаўся князь, не дужа цікавячыся тым, чаго паявіўся чалавек з дваццатага ста­годдзя.

Можа, у яго былі большыя клопаты?

Можа, ён палічыў Богшу за звычайнага хлуса, якіх нямала ходзіць па прасторах Полацкага княства?

А можа, ён проста падтрымліваў свецкую размову?

Князь той жа інапланецянін, якім адчуваў сябе і Ла­зар Богша ў старажытным Полацку.

— Справа ў тым, — сказаў Богша, думаючы, як бы больш даходліва растлумачыць князю, чаму ён прыехаў у старажытны Полацк, — што адзін наш таленавіты, вядомы і вельмі славуты пісьменнік напісаў сцэнарый пра бітву на Нямізе...

Князь шматзначна хмыкнуў:

— Цяпер усе пішуць. I жук і жаба... А што гэта за бітва?.. Нешта не чуў...

Кажына паставіла на стол глечыкі з пітвом, а ў гліняных місках каўбасы, вяленую і смажаную рыбу, марожанае сала і яшчэ нейкія прысмакі, назвы якіх Богша не ведаў.

— Адкуль табе чуць, князь? — сказала яна. — У ця­бе вунь колькі спраў. Трэба на дзікоў ды ласёў паляваць. Рыбу лавіць. А бітва гэтая была сто гадоў назад. Пра яе даўно забыліся б, каб не Баян. Панавыдумляў розных баек пра асілкаў, пра князя чарадзея, пра трох Яраславічаў, якіх ён ператварыў у сяброў асілкаў, што ездзяць па свеце, каб народ ад ворагаў абараняць.

"Ну, так, князь гэты зусім не полацкі, — вырашыў Богша. — Бадай, і не з роду Усяславага. Можа, Уладзімір забіў не ўсіх сыноў Рагвалодавых, калі ўзяў По­лацк?.. Можа, нехта з іх быў на той час у якой-небудзь невялікай крэпасціцы, а потым Рагнеда выпрасіла ў вялікага князя кіеўскага Уладзіміра яму жыццё? Зрэшты, і не ўсім княжацкім сынам даставаліся гарады і крэпасці. Мабыць, князь гэты вось з такіх малодшых сыноў нейкай галіны полацкай дынастыі, які, аднак, не пакінуў мары аб княжацкім прастоле ў Полацку".

Думка прамільгнула, як святло далёкай маланкі.

— Баян, Баян, — паматаў галавой князь. — Цяпер у кожнага князя свой песнятворца. А Баян чый?

Кажына глянула на князя, як настаўніца на лянівага вучня, які зноў не вывучыў урока.

— Ах, князь, ці варта табе ведаць кожнага песняра на Русі? Іх многа, а ты адзін. Ды і Баян гэты таксама даўно памёр. Быў ён звычайны вершаплёт, выпівоха, бабнік і гуляка. Як і ўсе яны, вершаплёты... Не разумею аднаго, навошта Ефрасінні запісваць Баянавы песні?.. Каб абяліць свайго дзеда Усяслава?

Адказ Кажыны спадабаўся князю. Яно і зразумела: непрыемна, калі ты каго не ведаеш, хоць ведаць павінен. А тут, аказваецца, звычайны вершаплёт, ды яшчэ з дрэннай славай. Такое смецце не дастойна князевай памяці...

— А я збянтэжыўся, ці не прагледзеў каго вартага ўвагі, — сказаў князь з яўным намерам паказаць шырыню сваіх клопатаў і размах княжацкай цікаўнасці. — Я заўсёды паважаў песнятворцаў. Яны неабходны ў княстве, як кавалі, бондары, рымары і іншы рамесны люд. Ці не праўда, Богша?