Святыя грэшнікі

— Што ж мне рабіць, Кажына? — з несхаванай трывогай у голасе спытаўся князь.

— Не мне, грэшнай, даваць князям парады, — лішне пакорліва, каб можна было паверыць у шчырасць яе слоў, сказала Кажына і неўпрыкметку зірнула на палаці, убачыла цікаўнае вока з-пад аўчын, падміргнула Ла­зару Богшу.

Па яе твары прабегла ўсмешка, як у той гогалеўскай Салохі, якая схавала ў мяхах і чорта, і галаву, і дзяка, і казака Чуба. Лазару Богшу раптам абрыдла ляжаць у духаце пад аўчынамі, якія да ўсяго дужа смярдзелі.

"Зараз скіну іх і паяўлюся перад князем", — падумаў Богша, але ў час прыгадаў, што ляжыць на палацях голы. Гэта апыніла ягоную нястрыманасць.

— Не спакушай лёс, Кажына, — губляючы цярплівасць, сіпла сказаў князь. — Я чакаю тваёй парады...

Гэта ўжо быў загад.

— Знішчы Прадславу, князь, з усім яе вучоным вывадкам, — як мячом, секанула Кажына.

— Я не забойца, — памаўчаўшы, сказаў князь, як дрэнны акцёр, якому цяжка паверыць. — Да таго ж я заняў княжацкі стол не без дапамогі Прадславы і трымаюся тут трэці месяц.

— На табе і без Прадславінай шмат крыві, — зусім спакойна адказала Кажына. — Я заклікаю цябе не забіваць... Ты заб’еш Прадславу, а царква далучыць яе да ліку святых, ёсць тысячы шляхоў, каб пазбавіцца ад няўгоднай асобы. Разгані вучняў Прадславы. Абкладзі самую, як мядзведзіху ў бярлозе, а тады выпусці, хай адпраўляецца ў Візантыю, Іерусалім замольваць свае грахі. Спалі на агні кнігі і летапісы, забарані люду карыстацца граматай. Не дзела, князь, калі самая апошняя баба выдрапвае на сцяне Сафіі просьбы да бога. Не можа гэта прывесці да дабра. Не хто іншы, а філосафы-краснабаі прывялі Афіны да гібелі. Рымская імперыя загінула ад распусты, вучонасці і глыбакадумнасці. Візантыя па тых жа прычынах стаіць на краі бездані. Глянь, князь, на захад. Там не толькі смерды, але і рыцары, графы, герцагі, нават каралі не абучаны чытаць і пісаць. Затое там нараджаецца самая вялікая дзяржа­ва пасля Рымскай імперыі. Вучыся, князь, у Фрыдрыха Барбаросы...

Богша бачыў, што манашка збянтэжыла князя. Ён быў гатовы зрабіць усё, што падкажа Кажына.

"Але ж і насаліла Ефрасіння і манашцы, і князю, — падумаў Богша, і думка гэтая завіравала, як вясновая вада ў ручаі, вымываючы з глыбіні цяжкія для адказу пытанні. — А што я ведаю пра князёўну полацкую, апрача яе жыція, што пісалася пасля таго, як яе зрабілі святой? Каму і чаму было выгадна зрабіць яе святой? Па чыйму заказу ці загаду было напісана жыціе? Ча­му мошчы Ефрасінні пакінулі ў Кіеве, а не прынеслі ў Полацк? У Кіеве, з якім варагаваў яе дзед Усяслаў, дзе загінуў яе дзядзька Глеб? У Кіеве, князі якога выслалі ў Візантыю яе бацьку і дзядзькоў? Дык чаго ж Ефрасіння прычакала такога гонару?"

Пытанні віліся, як пчолы над полем грэчкі. Але ад­казу не было.

У Богшы балела галава і чамусьці пазакладала вушы; ён бачыў, як размаўляе Кажына з князем, але не чуў іх.

"Я аглух, і ўжо навечна", — з болем падумаў Бог­ша, і тут жа да яго слыху даляцеў князеў узлаваны го­лас:

— Ілжэш, ведзьма!..

— Не шалей, князь, — рашуча асадзіла яна князя. — Паслухай лепей, што я скажу. Ты не ўтрымаеш Полацка, бо апіраешся на паганскую веру. Прымай каталіцтва, станавіся васалам Фрыдрыха Барбаросы, і ніхто не адважыцца адабраць у цябе Полацк.

Князь схапіў Кажыну за плечы, пачаў трэсці, як грушу-дзічку.

— Я задушу цябе, — закрычаў князь. — Я забараніў табе гаварыць пра папу і ягоную рэлігію. Я не адступлюся ад сваёй старой веры...

— Ну і дурань, — зарагатала Кажына. — Ты не ра­зумеет сваёй выгады.

Кажына, як апантаная, пачала цалаваць юнязя, і той памалу губляў развагу. Ён быў ва ўладзе манашкі, як нядаўна ў яе ўладзе быў і Лазар Богша.

— Змяя ты, чараўніца, — казаў князь, таксама цалуючы Кажыну.

Ён паваліў манашку на палаці.

— Паашалелі, ці што? — раззлаваўся Богша, бо ма­нашка і князь наваліліся на ягоныя грудзі, аж стала цяжка, амаль немагчыма дыхаць.

Князь ашалела ўскочыў. Паднялася з палацяў і Ка­жына.

— Хто гэта? — ляскаючы ад страху зубамі, спытаўся князь.

— Будучае, — сказала манашка.

Яна сарвала з Богшы аўчыны, якімі ж сама і прыкрыла яго.

Усё адбылося так хутка, што Богша нават не страпянуўся. Ен прадаўжаў ляжаць на баку, падкурчыўшы пад сябе ногі і адным вокам пазіраючы на князя. А той адразу ж, як чалавек вайсковы, выхапіў з ножнаў шырокі меч...

— Хто ты? — закрычаў князь.

I добра, што закрычаў, бо князі звычайна, ні слова не кажучы, сякуць з пляча, а ўжо толькі потым цікавяцца, каго яны прышылі.

— Кінарэжысёр Лазар Богша, — спрабуючы прыкрыць аўчынай голыя сцёгны, назваўся ён.

— Кінарэжысёр, — перадражніў яго князь, — панахапаліся дурні замежных слоў, а сэнсу іх не разумееце. Ты што там за крыж зрабіў для Ефрасінні ды яшчэ заклінанне напісаў на ім?..

Лазар Богша спакойна дастаў з-пад падушкі плаўкі, джынсы, кашулю. Знарок не дужа спяшаючыся, адзеўся. Апрануў нейлонавую куртку на шматлікіх засцежках-маланках.

— Я не той Лазар Богша, якога ты, князь, маеш на ўвазе, — сказаў ён. — Ваш Лазар Богша робіць крыжы і іншыя ўпрыгожванні, ён рамеснік. А я — мастак. Я раблю фільмы.