Святыя грэшнікі

— Як ты трапіў у Богшаву хату і хто ты? — грозна спытаў манах, спыніўшыся ў цесным глухім завулку.

Ягоны голас не абяцаў нічога добрага, аж у Лазара Богшы балюча заныла сэрца.

— Я ўжо казаў вам, — стараючыся не раздражняць манаха, з невядомай яму самому мяккасцю, загаварыў Лазар Богша, — што мяне прывезлі сюды сёння ноччу з таго свету, дзе я працаваў на кінастудыі рэжысёрам-пастаноўшчыкам. Больш даходліва кажучы, я здымаў мастацкія фільмы.

— Што ты здымаў? — перапытаў манах.

— Фільмы, — крыху раздражнёны ад нездагадлівасці манаха, сказаў Богша і тут жа ў душы ўсміхнуўся: адкуль манаху ведаць, што такое фільм. — Разумееце, фільм — гэта жывыя малюнкі. Вось, напрыклад, на іконе намалявана тайная вячэра. Ісус Хрыстос сядзіць з вучнямі за сталом, сядзіць нерухома. У кожнага з вучняў таксама свая поза. У кінафільме гэтая самая ікона ажыла б. Вы маглі б бачыць, як апосталы ядуць, маглі б чуць, як яны размаўляюць.

Было такое ўражанне, што манаха выцялі доўбняй па галаве. У яго жахліва перакасіўся твар, ён нешта хацеў сказаць ці, можа, прачытаць малітву, але ў яго толькі кляцалі зубы. Цяпер Лазар Богша адчуў сябе гаспадаром становішча.

— Слухай, друг, не калаціся ты, як авечы хвост. Я цябе не з’ем, але і ты паводзь сябе разумна. Калі б я табе пачаў расказваць пра тое, чаго дамагліся людзі за восемсот гадоў, дык ты не толькі стаў бы заікацца, а, бадай, і зусім страціў бы мову.

Мабыць, на манаха найбольш падзейнічала ўсмешка, што чулася ў Богшавым голасе. Ён глянуў спадылба на Богшу.

— Не вельмі выхваляйся. Глядзі, каб цябе не ўтапілі ў Дзвіне, як чараўніка. Мы і не такіх ведзьмакоў бачылі...

Нахабныя манахавы пагрозы толькі раззлавалі Ла­зара Богшу. Ён, дарэчы, успомніў, што нейкім чынам нежывы і самае страшнае, што можа чакаць яго — вяртанне ў тое, зямное, рэальнае жыццё. Ну, дык і што?..

— Слухай, ты, як са мной размаўляеш? Ты чаго да мяне прыстаў, як распараны бярозавы ліст да цела? Хто табе даў права хапаць мяне за каўнер і цягнуць сю­ды? Я пытаю ў цябе, чаму ты паявіўся ў чужой хаце, ды яшчэ распараджаешся тут як дома?..

Гнеўныя Богшавы словы зрабілі на манаха ўражанне.

— Ты толькі не выдавай мяне, — папрасіў ён. — Я прыстаўлены сачыць за кожным крокам і словам Ефрасінні.

— Ну і ну, — сказаў Богша. — Ніколі не падумаў бы, што манах сочыць за ігуменняй, дачкой князя, якая прызнана святой.

— Хто святая? — з’едліва ўсміхнуўся манах. — Прадслава — святая? Ты ўсур’ёз ці смяешся з мяне? Ефрасіння — святая! Ды каб яна не была князевай дач­кой, яе даўно ўтапілі б у Дзвіне. I гэта такая праўда, як тое, што я называюся Феадораю.

— Ты — жанчына? — здзівіўся Богша.

— Ну, вядома, жанчына. А ты хіба палічыў, што я мужчына?

— Я і цяпер не вельмі ўпэўнены, што ты жанчына.

— Гэта твая справа, — весела выгукнула Феадора і падміргнула Лазару Богшу. — А цяпер прызнавайся, адкуль ты да нас прыехаў? 3 Канстанцінопаля, ці Рыма, ці, можа, з Іерусаліма ад самаго халіфа арабскага?..

— От, дзівачка, я ж табе праўду сказаў, што прыляцеў з дваццатага стагоддзя.

— Не хочаш гаварыць і не трэба, — сказала манашка. Яна какетліва сцепанула плечуком, усміхнулася: — Не ведаю чаму, але ты мне падабаешся... Слу­хай, пайшлі да мяне. Клянуся — не раскаешся.

— Куды да цябе? У манастыр?

— Не задавай непатрэбных пытанняў, — рашуча перапыніла яго манашка. — Пойдзеш за мной крокаў на дваццаць. Зразумеў?..

— Зразумеў, — адказаў Богша.

На дварэ было зусім светла. Але на фіялетавым небе Богша так і не пабачыў сонца. Машынальна ён глянуў на гадзіннік: за пяць хвілін дзесяць. Там, у рэальным зямным свеце, людзі даўно працуюць. Ды і тут, у старажытным горадзе, яны таксама не спалі. Лазар Богша пераканаўся ў гэтым, як толькі выйшаў з тупічка на больш шырокую вуліцу. Тут, няйначай, жыў адзін рамесны люд, бо адусюль чулася то лёгкае пазвоньванне малаткоў-кляпал, то рэзкія, да калоцця ў вушах удары па кавадлу. Насустрач ім, згінаючыся пад цяжарам, нейкі чалавек нёс некалькі цэбраў і цабэркаў, ад якіх мод­на пахла свежаструганым дрэвам.

За паваротам Богша ўбачыў Дзвіну. Ад яе, памалу падымаючыся па крутым схіле, ішлі рыбакі, несучы на плячах па лазоваму кашу з рыбай. На скрыжаванні дзвюх вуліц, там, дзе пачыналіся ўжо княжацкія харомы, двое барадатых мужчын трымалі на моцна прасмоленай вяроўцы мядзведзя. Ля іх сабраўся ладны натоўп разявак, якіх хлебам не кармі, але дай чым пазабаўляцца. Людзі прытупвалі на марозе і весела смяяліся.

Лазар Богша вострым рэжысёрскім вокам, па прафесійнай звычцы, запамінаў усе дэталі побыту гараджан, што траплялі яму ў поле зроку. Папраўдзе, дык ён на­ват падзівіўся, што дэталі гэтыя, бадай, не вельмі і ўражвалі, бо яны нечым нагадвалі побыт мястэчка даваенных часоў.

Тым часам манашка пачала падымацца па сходках, выкапаных у схіле гары. Богша ішоў за ёй, не вельмі задумваючыся, куды яго вядзе Мата Хара дванаццатага стагоддзя. Вядзе, хай вядзе! Яму, Лазару Богшу, губляць не было чаго.