Учебник белорусского языка

дакладна — точно

Упражнения

1. Спишите, подчеркивая причастия одной чертой, деепричастия— дв умя.

Азірнуліся на пакінутыя ззаду кусты ды пайшлі к лясам. (К. Чорны) Здаецца, аж сюды, да самага лесу, далятаў гул вялізнага пажару, узнікшага за якую хвіліну. (М. Лынькоў) Пасядзеўшы крыху такім чынам, ён падымаўся з месца і і шоў у свой пакой на супачынак. (Я. Колас) Адпачыўшы крыху, Рыгор падняўся з крэсла і пачаў тупаць па пакоі. (Ц. Гартны) Нават неба на захадзе, святлеючы доўгі час пасля заходу сонца, стала тускнець і агортвацца ў лёгкую летнюю цемру. (Я. Колас) Бліснуў лысінай пень, елка вырвала з ценяў свой цень, на паляне лясной кладучы яго побач з сабой. (А. Куляшоў) На парце, сціснуўшы галаву далонямі, сядзела з акамянелым тварам Рая, ды ў праходзе паміж партамі стаяла з абыякавым выглядам другая вучаніца — кульгавая, хваравітая Ніна Кулікава. (І. Шамякін) Паднятыя і ачышчаныя баравікі грыбнік клаў на чыстае месца ў кучу. (Я. К.олас) Стомленыя за дзень людзі хутка паснулі. (М. Лынькоў) І колькі ў іх прывабнага, заспакойваючага душу хараства! (Я. Колас) Пачуўся званок, абвяшчаючы падыход поезда. (Ц. Гартны) Атрад, прыбыўшы сюды на св ітанні, размясціўся ўздоўж чыгункі на сушэйшым месцы. (П. Пестрак) Хачу высветліць фактам усе маючыяся быць непаразуменні. (К. Чорны)

2. Произведите замену причастий действительного залога более приемлемыми для белорусского языка выражениями.

Апусцеўшыя палі выглядалі сіратліва. Паружавеўшыя ад марозу шчокі пахарашэлі. Сон зусім адышоў ад разамлеўшага хлопца. Чуваць крыкі птушак, адлятаючых у вырай. 3 саду даносіўся ап'яняючы пах. Рэчывы, стымулюючыя рост раслін, можна набыць у аддзеле бытавой хіміі. Калі ўзяць атрымліваемыя прыбаўкі ўраджаю ў разлі ку на цэнтнер высяваемага насення, то можна ацаніць эфектыўнасць прымяняемага ўгнаення. Заходзячае сонца чырваніла неба. Пераспеўшае збожжа пачынала асыпацца. Голас, спяваўшы песню, рэзка абарваўся. Ад вады патыхала гаркатой гніючага алешніку. Хістаючымся крокам ён ішоў па дарозе. У надышоўшым змроку цвецень выглядала снегавой замеццю. Для гэтай пасады ён падхадзяшчы чалавек.

3. Спишите, вместо глаголов в скобках употребите образованные от них причастия или деепричастия.

(Прыслухоўвацца) да ціхага плёскату нарачанскіх хваляў, Якуб Колас расказваў нам шматлі к ія гісторыі са свайго багатага жыцця. (М. Лынькоў) Далячынь віднелася па-асенняму задуменная, маркотная, са сваімі (апусцець) палямі, з (пагалець) там і тут дрэвамі. (І Мележ) Сцёпка доўга стаяў, (любавацца) горадам, і нейкае новае адчуванне калыхала яго, прыцягвала да гэтага горада і ў той жа час палохала і непакоіла. (Я. Колас) (Угледзець) людзей, якія беглі к яму, ён махнуў нагамі, скінуў з іх жалезныя лапы, (дзякаваць) якім узлез на слуп, і, (ссунуцца) па гладкім дзераве на зямлю, к інуўся бегчы. (К. Чорны) І ветры прынеслі ёй вестку ліхую, што сын яе ў бітве загінуў, жыццё, (дараваць) роднай матуляй, (аддаць) за мац і- Краіну. (Ю. Таўлай) І знямела, як арліны клёкат, слова (набаліць) ў грудзях. (А. Пысін) Есць хараство і ў гэтых зімах і ў мёртва-белых тых кілімах, што віснуць-ззяюць хрусталямі над (занямець) лясамі. (Я. Колас) Жытняя рунь нагадвала цёмна-зялёны аксаміт, (разаслаць) на вялізным абшары поля. (Т. Хадкевіч)

4. Переведите с русского языка на белорусский.

Горы, поросшие деревьями, уродливо изогнутыми норд-остом, резкими взмахами подняли свои вершины в синюю пустыню над ними, суровые контуры их округлились, одетые теплой и ласковой мглой южной ночи…

Хорошо одному на краю снежного поля, слушая, как в хрустальной тишине морозного дня щебечут птицы, а где-то далеко поет, улетая, колокольчик проезжей тройки, грустный жаворонок русской зимы…

Нас выпороли и наняли нам провожатого, бывшего пожарного, старичка со сломанной рукою, он должен был следить, чтобы Саша не сбивался в сторону по пути к науке. Но это не помогло: на другой же день брат, дойдя до оврага, вдруг наклонился, снял с ноги валенок и метнул его прочь от себя, снял другой и бросил в ином направлении, а сам, в одних чулках, пустился бежать по площади. Старичок, охая, потрусил собирать сапоги, а затем, испуганный, повел меня домой.

Урок 7 СОЮЗЫ В ПРЕДЛОЖЕНИИ

Важными строительными элементами предложения являются союзы — слова (обычно краткие), не имеющие лексического значения и употребляющиеся для связи синтаксических единиц: членов предложения, частей сложного предложения, самостоятельных предложений. Они указывают обычно на смысловые и грамматические отношения между синтаксическими единицами.