Учебник белорусского языка

Апошнімі гадамі нешта рэдка ўдавалася натрапіць на такое хвалюючае відов ішча — бясконцыя жураўліныя караваны. Трывожна думалася, што ўжо сірацее зямля і на гэтую родную такую блізкую сэрцу і такую амаль казачную птушку… Людзі, як хто ўсяліў у іх д'ябла нястрымнага знішчэння і гвалтавання, — сякуць векавечныя лясы, атручваюць рэкі, робяць смуродлівымі сметнікамі чарацяныя і сітняговыя азёры, ператвараюць у пясчаныя пустыні крынічныя балоты, нішчаць адвечную першабытную красу прыроды. Робяць усё, ад чаго з кожным днём усё меней застаецца з намі спрадвечна дарагіх чалавецтву «меншых братоў» — жывёльнага, птушынага, рыбнага жыхарства. А нешта і зусім знікае…

Гэтак вось трывожна думалася і пра журавоў. Мала застаецца для іх глухіх мясцін, дзе можна спакойна гнездавацца, бяспечна ўзнімаць на крылле дзяцей, адчуваць вольнасць жыцця… Прыгнятае гэтую асцярожлівую, далікатную птушку па-страшнаму бяздушная дзейнасць чалавека, які ў пагоні за зманлівым ідалам сытасці і дабрабыту ўсё болей шкодзіць роднай зямлі…

Але якая радасць ад журавоў, яны ўсё ж ляцяць! Яны яшчэ ёсць, і «кур-лы» іхняе такое ж мілагучнае і трывожнае, такое ж па-развітальнаму шчымлівае, як і за ўсёды! 1 ключы іхнія, як і заўсёды, узнікаюць у небе — нібыта з нейкага казачнага прамяністага водгаласся, нечаканага і вокамгненнага, як усякае кароткае шчасце…

(К. Кірэенка)

Лексический комментарий к шуточным присказкам и тексту

відаць — видно

спачатку — сначала

спажыць — употребить, использовать

кішэня — карман

свет — мир, общество

настаць — наступить

бараніцца — защищаться

трошку (літ. трошкі) — немножко

утапіцца — утонуть

аж — однако ж

шкварка — поджарка

убачыць— увидеть

баршчок — уменьшительное к борщ

замалы — очень мал

лепшы — лучший (сравн. ст. к добры — хороший)

рэч — вещь

годзе — достаточно, довольно

расход — здесь: расставание, уход

страха — крыша

запар (узапар) — подряд

чарада — стадо, табун, клин

імкнуцца — стремиться

поўдзень — юг

ключ — здесь. к лин

шматлікі — многочисленный

шчымлівы — щемящий

спадзявацца — надеяться

свята— пр аздник

вяртанне — возвращение

сустрэча — встреча

пачуць — услышать

урачысты — торжественный

спатканне — свидание

прага— жажда

любасць — любовь, симпатия

апошні — последний

нешта — что-то

натрапіць — набрести

хвалюючы — волнующий

відов ішча — зрелище

бясконцы — бесконечный

амаль — почти

казачны — сказочный

д'ябал — дьявол

нястрымны — безудержный

знішчэнне — уничтожение

гвалтаванне — насилие

атручваць — отравлять, атрута — отрава

смуродлівы — вонючий

сметні к — мусорная яма

чарацяны — тростниковый

сітняговы — ситниковый

крынічны — ключевой, богатый родниками

н ішчыць — уничтожать

адвечны — вековой

меней — меньше (сравн ст от мала — мало)

спрадвечна — исконно

жыхарства — жители (собират знач.)

нешта— что-то

знікаць — исчезать

мясціна — место, уголок

адчуваць — чувствовать

вольнасць — свобода

прыгнятаць — угнетать

асцярожлівы — осторожный, сторожкий

далікатны — хрупкий, нежный, слабый

дзейнасць — деятельность

зманлівы — обманчивый, призрачный

дабрабыт — благополучие

шкодзіць — вредить

іхні — их

м ілагучны — благозвучный

развітальны — прощальный

узнікаць — появляться

н ібыта — как будто

прамяністы — лучистый

водгалассе — эхо

нечаканы — неожиданный, нежданный

вокамгненны — мгновенный

Упражнения

1. Сделайте перевод на белорусский язык приведенных словосочетаний. Обратите внимание на зависимость суффиксальной формы образуемых прилагательных от грамматического рода существительных, от которых они образуются.

0 б р а з е ц: шляпа брата — братаў капялюш, шуба деда — дзедаў кажух, муж подруги — сяброўчын муж, гнездо белки — вавёрчына гняздо.

Изба матери, кукла Алёнки, стихотворение Купалы, ружье сына, лошадь Василия, платок тети, пальцы гусляра, колючки ежа, берлога медведя, гнездо ласточки, дочь Сергея, платье Нины, куры соседки, сапоги жены, сын Иванихи, голос парня, полет бабочки, голоса птиц, гнездо ос, клекот аиста, следы дикого кабана, укус комара, голос девочки, стайки синиц, хатки бобров, книги Мити, клин журавлей, молоко коровы, крик петуха.

2. Вставьте в предложениях вместо прилагательного в скобках его форму сравнительной степени (для самопроверки они даны в конце упражнения в порядке следования предложений)