Учебник белорусского языка

3 легендаў і казак былых пакаленняў,
З калосся цяжкога жытоў і пшаніц,
3 сузор'яў і сонечных цёплых праменняў,
3 грымучага ззяння бурлівых крыніц,
3 птушынага шчэбету, шуму дубровы,
І з гора, і з радасці, і з усяго
Таго, што лягло назаўсёды ў аснову
Святыні народа, бяссмерця яго,—
Ты выткана, дзіўная родная мова,
Няма на зямлі таго шчасця і гора,
Якога б ты нам перадаць не магла…
Народ пранясе цябе, родная мова,
Святлом незгасальным у сэрцы сваім
Праз цемру і годы змаганняў суровых,
Калі ж ападзе і развеецца дым
І нівы ўваскросшыя закаласяцца, —
Ізноў прашуміш ты вясновым дажджом,
Ізноў зазвініш ты у кожнай у хаце,
Цымбалам дасі іх сярэбраны гром
І вусны расквеціш усмешкай дзіцяці.

(М. Танк)

Лексический комментарий к крылатым выражениям и тексту

прагны — жадный

гук — звук; здесь: шум, грохот

нарабіць — наделать

дурны — глупый

дзяўчына — девушка

шчэ— еще

кінуць — бросить

асадзіць — заставить отступать

былы — бывший

сузор'е — созвездие

праменні, часцей промні — лучи; прамень — луч

ззянне — сияние

бурлівы — бурный

птушыны — птичий

назаўсёды — навсегда

мова — язык; маўленне — речь; вымаўленне — произношенш;

святло — свет

незгасальны — неугасимый

цемра — тьма

змаганне — борьба

апасці — осесть

кожны — каждый

вусны — губы

расквеціць — украсить

Упражнения

1. Пользуясь словарем, образуйте белорусские названия детенышей следующих животных и птиц.

Лошадь, корова, овца, коза, свинья, собака, кошка, курица, гусь, утка, индюк, воробей, аист, голубь, ворона, сорока, ласточка, сова, волк, лиса, заяц, медведь, мышь, крыса, лось, хорь, белка.

Присоедините к названню хотя бы некоторых из этих животных и птиц в белорусском языке соответствующие названия их детенышей:

в форме родительного падежа единственного числа — кабыла без жарабяці…;

в форме творительного падежа единственного числа — кабыла з жарабем…

Обратите внимание на своеобразное формообразование этих су-ществительных.

2. Какое окончание в творительном падеже единственного числа характерно для следующих мужских собственных имен и фамилий, а также названий лнц мужского пола?

Мікіта, Фама, Янка, Змітро, Пятро, Ілля, Цішка, Журба, Лойка, Астрэйка, Мурашка, Асіпенка, Астапенка, Бачыла, Бядуля, Вітка, Гамолка, Глебка, Броўка, Пушча, Крапіва, Купала, Машара, Муравейка, Прануза, Прыходзька, Сачанка, Дубоўка.

Плакса, сведка, старшыня, суддзя, ціхоня, ляўша, калека.

3. Сгруппируйте формы творительного падежа единственного чнсла данных существительных женского рода по особенностям морфологического образования в соответствии с образцом. Обратите внимание на различия и их условия.

а) глыб'ю, верф'ю; б) косцю, смерцю: в) граззю, ноччу.

Змяшаць з (гразь). Гуляць з (мыш). Любавацца сіняй азёрнай (гладзь). Вітаць з (радасць). Сплаў волава з (медзь). Клетка з (рысь). Перад (восень). 3 (горыч) паведамляем. Пахла (прэль). Зроблена з (любоў). Сказаў са (злосць). Фунт з (чвэрць). Перагароджана (гаць). Цікавіцца (дробязь). Скура з (поўсць). Печань з (жоўць). Вызначацца (мудрасць і разважнасць). Адрознівацца (слодыч).

4. Какое окончанле обязательно или предпочтительно в родительном падеже множественного числа у существительных в следующих случаях и почему?

Гады, вечары, галасы, рогі, сокі, алені, гракі, жаваранкі, гусі, коні, дні, болі, бацькі, коміны, тыдні, медалі, сады, карцы, дзядзькі, вусы, палеткі, ласі, стрыжы, дажджы, музыкі, суддзі, нажы, агні, зайцы, вуліцы, падзеі, песні, шыі, галовы, слёзы, асіны, травы, качкі, краскі, чвэрці, мышы, ночы, ідэі, гурбы, вочы, вушы, шышкі, вішні, дарогі, балоты, сем'і, пушчы, ногі, стрэхі, вавёркі, птушкі, сосны, думкі, сёстры, месцы, дрэвы, пытанні, жыцці, яйкі, вокны, дуплы, вуллі, дзещ, ияляты, птушаняты, палі, колы, сэрцы, вогнішчы, сёлы, пачуцці, словы, гумны, бровы, рэбры, судны, сёдлы, месцы, узвышшы, вёслы, імяніны, дзверы, грудзі, людзі, вусны, грошы, граблі, суткі, дрожджы, кросны, нажніцы, канікулы, Стадолічы, Альпы, вілы, дровы, дажынкі, шашкі, сані, каноплі, жмуркі, клюшні, нетры, яслі, вароты, Смалявічы, Крупкі, штаны, акуляры.