– Демак Кўк тўнли Азизлар мавзесига. Яхши ўйлабсизлар, икки сойнинг туташган жойи. Жуда гўзал ва бааво ер.
– Хон азратлари, – деди эшик оаси Шорухонга таъзим илиб. – Сардорхўжа абулларига киришга ижозат сўрамода.
– Кирсин, – деди хон отасидан узр сўраб.
Алпомат, юришлари донадор йигит хоннинг рўпарасига келгунича таъзим илиб, сўз бошлади:
– Нохушро хабар келтирганим учун узр сўрайман.
– Сўзланг.
– Ишончли одамларимизнинг хабар беришларича, Бухоро Амири биз томонга арбий ўшин юборган эмиш.
– Шундай денг, маълумот аними? Адашаётганингиз йўми?
– Мутлао ани.
– ўшин неча минг кишидан иборат экан?
– Беш минг киши атрофида.
– Тушунарли. Сизга жавоб.
Шорухон отасига юзланди.
– Мен шундай бўлишини билар эдим.
– Бўлажак воеаларни олдиндан билиш улу фазилат.
– Бу хабар мени чўчитолгани йў, аксинча кўнглим тасалли топди.
– Нима учун?
– Уч мингга яин арбий ўшинга эга эканлигимиз аида сохта гап таратган эдик. Жосуслар амирга бу ада хабар беришган кўринади, шу сабабдан у беш минг кишилик ўшин жўнатибди.
– Демак бешикда эканлигингиздаё йў илмочи бўлган.
– Худди шундай. Бизнинг анчагина улайиб олганимиздан хабари йў кўринади.
– Энди нима иш илмочисиз?
– Жанг иламиз, юртимизни имоя иламиз.
– Сизнинг ихтиёрингизда анча ўшин бор?
– Ўн икки минглик ўшин тузишга аллаачон улгуриб бўлганмиз.
– Яхши, сизга омад тилайман. Фаат душманга менсимай араманг.
***
– Амир лашкар Аёзбекни узуримга чорланглар.
– Хўп бўлади.
– Амир лашкар узурларига ижозат сўраяпти.
– Кирсин.
– Хон азратларининг буйруларига биноан келдим.
– Хўш, Аёзбек аволингиз алай, ўшинларимиз жанговар олатга келдими?
– Худди шундай, жангчиларимизнинг олати яхши, кайфияти аъло.
– Амирликнинг лашкарлари билан жанг ила оласизларми?
– Хон азратлари буйру берсалар, ўлимга ам боришга тайёрмиз.
– Яхши жангчи ўлиш учун эмас, душманни малуб илиш учун жангга киради.
– Тушунарли.
– Ўтиринг, бафуржа гаплашиб олишимиз керак. Бухоро Амири бизни жазолаш учун ўшин юборган, тез кунларда етиб келишади. ўшин беш минг жангчидан иборат, фикрингизни айтинг.
– Менимча, уларни дарёдан кечиб ўтадиган жойда кутиб олиш лозим.
– Дарёнинг аеридан кечиб ўтишини аердан биламиз.
– Мен биламан, ар сафар дарёнинг ёйилиб оадиган энг саёз жойидан ўтишади.
– Ишончингиз комилми?
– Шубасиз.
– Борди-ю фикрларини ўзгартиришса-чи?
– Уни ам эътиборга олиб ўямиз.
– Яъни?
– ўшинларимизни икки исмга бўламиз, бир исмини Сирдарёнинг икки ироига жойлаштирамиз. Заирадаги иккинчи исм уларнинг ўтиши мумкин бўлган ягона йўл бўсаасида бўлади.
– Гап бундай, биз юртимизда эканлигимиз биринчи афзаллигимиз, агар ўзимизни йўотиб ўймай ўисдан ужум илсак йўл юриб, чарчаб-хориб келаётган душманни албатта, енгамиз.
Ярим тунгача давом этган арбий кенгашда барча жанг илиш масалалари келишиб олинди, тажрибали арбийлар бир овоздан Амир лашкар Аёзбек таклифини маъулладилар. Сирдарёнинг энг саёз ироларига яширинча арбийлар жойлаштирилди. Амир лашкарларининг бир исми кечувдан ўтгандан сўнг пистирмадан туриб ужумга ўтишади, дарё ичида олган жангчилар айси томонга юришларидан атъий назар ўлим топишлари ани.
Мўлжал тўри чиди. Беш минг кишидан иборат ўшин ар сафаргидек дарёнинг саёз жойидан кечиб ўта бошладилар. ироа чииб олган жангчилар ўисдан ужумга учраб ўлим топдилар. Кечувда бўлганларига йўл йў эди, иккала ирони ам мудофаачиларнинг жангчилари мутла эгаллаб олган.
Бухоро Амири юборган жазо ўшини мутлао малуб бўлди. Асир олинганлардан ташари барча жангчилар алок бўлишди ёки сувга чўкиб бедарак йўолишди. Бухоро Амирлигини руан синдирган бу воеа ўон хонлигининг ўз кучига бўлган ишончини мустакамлади.
Тарова, Чанкат ишлолари атрофида барпо бўлган салтанат ўз марказини «Кўк тўнли Азизлар» мавзесида урилган янги алъага кўчириб, ўзларини ўон хонлиги деб атай бошладилар. Салтанат ривожлана бошлади. Ўзларини таши душмандан муофаза илиш учун бирлашиш лозимлигини тушунган мустаил Андижон, Наманган, Марилон каби шаарлар ўон хонлиги таркибига кира бошладилар. Кейинро бориб Ўш, Ўзган, Жалолобод шаарлари ам уларга эргашдилар. Ободончилик ва урилиш ишлари ам тез суръатлар билан олиб борилди.
Хонликни барпо илиш жиддий тўсиларга дуч келишига арамай ўзига хос ана шундай муваффаиятлар бор эди. али илинадиган ишлар жуда кўп, юрт бехатарлигини таъминлайдиган мунтазам ўшин тузиш, ўз пулини зарб илиш, удудларни кенгайтириш каби муаммолар кўндаланг эди.
Шорубийнинг энг хуш кўрган машулотларидан бири овга чииш бўлса, иккинчиси жангчиларнинг машулотини кузатиш эди. Водийнинг йигитлари алп омат, жасур ва жисмонан жуда баувват эдилар. Буни кўра билган хон кучли мунтазам ушин тайёрлашга киришган эди.
– Дада, – деди Шорубий отасига. – Жангчиларимизнинг тайёргарлигини бирга кўрсак ўз фикрларингизни айтар эдингиз.
– Йигитларинг от чоптириш, камон отиш, найза улотиришда тенги йў, буни биламан.
– Уларни кўпро маш илишлари учун имконият яратганмиз, айниса уло мусобаалари от чоптириш маоратини оширади, иличбозлик мусобааси учун алоида соврин белгилаганмиз.
– Бу ишларингиз тасинга сазовор, лекин нималаргадир кучимиз етмаётганга ўхшайди. Менимча илич ва камоннинг умри тугаб бормода.
– Наотки шундай?.