Заговоренный меч (на каз.яз.)

Ілияс Есенберлин

АЛМАС ЫЛЫШ

(КШПЕНДІЛЕР — 1)

Оырмандара сз

ымбатты достар! Сіздер Ілияс Есенберлинні ататы «Кшпенділер» трилогиясын ола алып отырсыздар. Кітап жалпы таралымы ш миллион данамен елу реттен аса шыарылып, азірді зінде отыз тілге аударылса да, бл жолы басылымны туелсіз азастанны алыптасу кезеінде алаш рет жзеге асырылуы назар аударарлы оиа болып отыр. Осы арылы аса крнекті жазушыны шыармашылыын астерлеушілер мен баалаушылара, бізді тарихымызды ымбат кретін барша жртшылыа бл шыармаа жааша — ежелден азаттыа мтылып, лтты туелсіздік шін ерлікпен крескен аза халыны жзеге асан арманы трысынан арауа ммкіндік беріледі.

Бгінгі тада трилогияны айта ои отырып, егемендік алу ісіне бізді бабаларымыз — білайыр, Абылай, Кенесары хандар, Наурызбай, обланды, Бгенбай батырлар, Тле би, Асанайы, Бар жырау сынды даналар аншалыты зор лес осанын ерекше тйсініп, пайымдайсы… Олар, оларды серіктері мен ізбасарлары з отанын шексіз сйді, оны болашаына сенді, осынау ккейкесті мрата жету шін аянбай кш-айрат жмсады.

Трилогияны тадырында да оны жаратушы, бірнеше мрте жала мен жазалауа душар етілген адамны тадырына састы бар. Идеологиялы жне цензуралы талай кедергілерден ткен со, тек туелсіздік жылдарында ана, бл кітап шын мнінде алы оырман ауымны олы жететін игілікке айналды. Атап айтанда, ол мектептерді оу бадарламасына енгізілді, ендігі жерде жастар одан рухани мытылыты, адамгершілік пен отаншылдыты лгісі мен таылымына млдір блатан су ішкендей ана алады.

Ал енді аа рпаа келетін болса, кітапты айталап оып шыаннан кейін олар здері осыдан біраз ана брын байыбына бара алмастай крінген ккейтесті сратарды кпшілігіне жауап таба алады. Оларды е бастысы, мені ойымша, жеке жне орта мдделері йлесім тауып біріккен халы, зін тлетіп сірген жерге адал берілген халы тауды опарып тастауа, е иын проблемаларды шешуге абілетті екендігін тйсінуде болса керек.

Кітап шыару е иын кезеін бастан кешіріп отыран азіргі кнде, Ілияс Есенберлинні шебер атталып, талампаздыпен безендірілген трилогиясы жары круіні зі тнті етеді. Бл кп ретте «азаойл» лтты мнай компаниясында, азаты «Астана-моторс» компаниясында, «Эксон» компаниясыны азастан кілдігінде жмыс істейтін адамдарды нер мен тариха немрайды арай алмай, оан ікрлік білдіруіні арасында ммкін болды.

Мен олара шын жректен ризалыымды айтамын.

Ал ымбатты оырмандар, сіздерге болса, «Кшпенділерді» беттерімен ызыты рі пайдалы саяхат жасауа тілектестік білдіремін.

азастан Республикасыны Президенті

Нрслтан Назарбаев

БІРІНШІ БЛІМ

І

Ажал — стемдігіді жргізуді е берік ралы емес пе?

Бабасы Шыысхан бкіл лемді осы ажал арылы баындырма болан жо па еді?

ара бараны ліммен лдилеуден Шыыс рпаынан шыан ай хан тартынан?»

білайыр ірбіз[1] терісіні стінде аунап тсті.

«И, лім себу — Шыыс бабаны лы саясаты. Ол зіні бкіл лемді жаулап алам деп жинаан жау жрек ератын[2] да осы ліммен орытып стаан жо па?.. И, и, сйткен еді ой. алай делінген еді сол бір тртіп Ясысында?»

білайыр кзін жмды. Жаында ана фарсы тіліне аударылан. Шыыс бабасыны мірі жріп тран кезінде арарымда болан италиялы бір жианкез жолаушыны жазан кітабыны рбір рпі баандай боп кз алдында тра алды. білайыр ернін жыбырлатып ои бастады: «Монол скері жайында. Шыысхан он адам бір адама баынсын деп бйыран (біздіше оны онбасы дейді), ал ол онбасы бір жзбасыа бас иген. Он жзбасыны стінен бір адам араан. Оны мыбасы деген. Бар скеріні басына ш ноян ойан. Бл ш ноян барып бір олбасшыа тізе бккен». білайыр сл кзін ашты. Е ызыы ар жаы… Ол айтадан ои тсті:

«Егер рыс кезінде осы он адамны біреуі, не екеуі, шеуі, тіпті одан кбі кейін ашар болса, олар лтіріледі, ал жздікті згелері озалмай, лгі он адам брі бірдей кейін шегінсе брі де жойылады: ысасын айтанда, брі бірге шегінбесе, з бетімен шегінгенні брі тегіс лтіріледі. Осы айтандай, он адамны бір-екеуі жауа арсы мтылып, згелері трып алса, трып аландар тегіс ртылады. Ал, осы онны біреуі, не одан кбі ттына тсіп, зге жолдастары, оларды тармаса, тармаандарды брі де лтіріледі». білайыр айтадан ойа кетті. «Шыысты ай рпаын ойлаан масатынан басаны тадыры тотатаны бар? Тотатып крген емес. Ондай оиа панднамада да[3] келтірілмейді. Татаы хан да, алтын табатаы жылан да бір. Тием дегенді шаып алуа тиісті. Бабамыз салан анды-жосыты жол бар. Сол жолды среі емес пе біз келе жатан? ара аза тгіл, лем ожасы Шыысханны рпаы бірін-бірі аяп крмеген. Мке ханны бір зіні істегені неге трады?».

Шыысханны трт лы болан. Жошы, Жаатай, гедей, Тле. Тртеуі лем ожасы Шыысхан жаулап алан жерді трт лыса бліп, райсысы бір-бір лыстан басаран.